MAPA

Wpisy terminu w różnych słownikach wraz z komentarzami.

Słownik Terminów Encyklopedycznych - zawartość - opis hasła MAPA

 1) Wg Wielkiej Encyklpedii Ilustrowanej,  bd, "Mapa (z łacińskiego mappa) obraz powierzchni ziemi, jej części lub zjawisk i przedmiotów na ziemi występujących, odtworzony na płaszczyźnie. (...) Stosunek odległości na mapie do odległości w naturze na powierzchni ziemi (ściśle ich rzutu poziomego) nazywa się podziałką lub skalą. Ze względu na podziałkę odróżniamy mapy o wielkiej podziałce, topograficzne albo plany, od map o małej podziałce, geograficznych lub chorograficznych. Plany cechuje podziałka do 1 : 10.000, plany katastralne 1 : 500 do 1 : 5.000, mapy topograficzne do 1 : 100.000, generalne 1.150.000 do 1.500.000, mapy zaś geograficzne (przeglądowe) 1 : 600.000 do 1 : 200,000.000. Polskie mapy topograficzne, wydawane przez Wojskowy Instytut Geograficzny (W.I.G.) we Warszawie dzielą się na: plany (1 : 25.000), mapy taktyczne (1 : 100.000) i mapy operacyjne (1 : 300.000). Rozróżnia się także mapy ze względu na ich treść (mapy hydrograficzne, hypsometryczne, geologiczne, polityczne, etnograficzne, historyczne, gospodarcze, statystyczne i t.d.). Ponadto istnieje podział map z uwagi na metodę przedstawiania zjawisk, format i i. Zasadniczemi składnikami  map są: siatka, sytuacja, teren i opisanie.

Siatka jest to odwzorowanie sieci geograficznych współrzędnych kuli ziemskiej według pewnego rzutu (projekcji); umożliwia ona odczytanie położenia geograficznego każdego punktu (jego długości i szerokości geograficznej). Obszary o średnicy ok. 10 km. można przyjąć jako płaskie. (...) Mapy zwłaszcza w mniejszych podziałkach, posiadają różne odkształcenia, wskutek czego i podziałka zmienia się w różnych częściach mapy. (...)

Sytuacja, rysunek sytuacyjny obejmuje to wszystko, co wypełnia siatkę mapy oprócz ukształtowania pionowego powierzchni ziemi i nazw, a więc: brzegi lądów i wód, wody, pokrycie roślinne, osady, komunikację i t.d. Najważniejszą i najtrudniejszą rzeczą przy opracowywaniu sytuacji jest generalizacja, t zn. uproszczenie i uogólnienie (w zakresie treści i formy) przy równoczesnem uwypukleniu cech charakterystycznych. Jako środki przedstawienia sytuacji służą: linje, powierzchnie (barwione) i znaki czyli sygnatury. Zbiór znaków z objaśnieniem ich znaczenia, zamieszczony na mapach w <legendzie> lub dołączony do nich nazywa się kluczem  znaków. Sygnatury muszą odpowiadać pewnym przyjętym w kartografji zasadom. Sygnatury są uproszczonym rzutem poziomym przedmiotów (znaki dróg, domów, osad) rysunkiem szczegółu, który przypomina całość (koło młyńskie dla oznaczenia młyna) lub umówionym znakiem. (...)

Teren. Przedstawienie terenu na mapie stanowi jednoz najtrudniejszych zadań kartografji. Dopiero w XVIII wieku wynaleziono sposób oddania pionowego ukształtowania ziemi na mapie, oparty na matematycznej podstawie, przez poziomice. Poziomice (izohipsy) są to linje idealne, łączące punkty o tej samej wysokości nad poziomem zwierciadła wód morskich. Poziomica o wartości 0 m., będąc granicą lądu i morza jest jedyną poziomicą rzeczywistą. Poziomice morskie nazywamy izobatami.  W terenach urozmaiconych (górzystych) same izohipsy dają obraz dostatecznie plastyczny, ale w obszarach płaskich zawodzą  pod tym względem. Dla lepszego uzmysłowienia form powierzchni ziemi stosuje się obok poziomic cieniowanie i barwy. (...) Obok cieniowania stosuje się szrafowanie kreskami prostopadłemi do poziomic, biegnącemi w kierunku największego spadku. Kreski, których grubość rośnie ze wzrostem nachylenia terenu (zasada twórcy tej metody (Edgara) Lehmanna < im bardziej stromo tym ciemniej>) pozwalają na łatwe odczytanie wartości konta nachylenia (...) Barwy w połączeniu z omówionymi metodami umożliwiają najlepsze rozwiązanie problemu plastycznego przedstawienia terenu. (...) Wielkiem rozpowszechnieniem cieszy się zasada regjonalna (Emila von) Sydowa (zielone niziny, żółte wyżyny, brunatne góry). Skala (K.) Peuckera, oparta  o teorję plastyki barw (plastyczne oddziaływanie barw widma słonecznego) zdobywa sobie  ostatnio duże uznanie. (...)

Opisanie mapy dopełnia treści mapy i jest jej nieodzownym składnikiem.  (...) Wielkość i rodzaj pisma mają tu swe znaczenie, odpowiadając wielkości i rodzajowi opisywanych przedmiotów.(...)

O wartości i pięknie mapy decyduje w wysokim stopniu reprodukcja, która nadaje jej ostateczne wykończenie. Najszlachetniejszą techniką reprodukcji  mapy jest miedzioryt, dziś częściowo zastąpiony heljograwjurą. (...)"

2)  Wg Internetowej Encyklopedii PWN:

mapa 
[łac.], 

graficzny obraz powierzchni Ziemi, innego ciała niebieskiego lub nieba na płaszczyźnie, zmniejszony w sposób określony matematycznie, uogólniony i umowny (tj. sporządzony z zastosowaniem umownych znaków).

mat. homeomorfizm między otwartym podzbiorem n-wymiarowejrozmaitości Mn a otwartym podzbiorem przestrzeni euklidesowej ℝn;

mapa pogody, mapa synoptyczna, 

mapa konturowa danego obszaru obrazująca stan atmosfery na powierzchni Ziemi (mapa pogody powierzchniowa) lub na powierzchniach położonych na różnych wysokościach w atmosferze (mapa pogody górna).

mapa fragmentu powierzchni Ziemi z treścią przystosowaną do wymogów nawigacji lotn., obowiązujących zarówno w lotnictwie cywilnym (np. komunik., sport.), jak i wojskowym.

model przestrzeni geogr. w postaci wielowarstwowej bazy danych, zapisany na dysku magnet. lub płycie CD;

mapa prezentująca wybrane zagadnienia fizyczno-geograficzne lub społeczno-gospodarcze; sporządzana na podstawie mapy ogólnogeograficznej lub z wykorzystaniem jej elementów;

graficzne przedstawienie liniowego uporządkowania genów w cząsteczce DNA;

mapa przedstawiająca występowanie skał o określonym wieku i składzie na powierzchni Ziemi (m.g. zakryta) lub pod tą powierzchnią — na powierzchniach ścięcia naturalnego (m.g. odkryta, np. bez utworów czwartorzędowych) lub ścięcia geometrycznego (np. mapy ścięcia poziomego).

mapa przedstawiająca część powierzchni kuli ziemskiej zawierającą oceany, morza lub ich fragmenty wraz z wybrzeżami.

mapa o dowolnym odwzorowaniu kartograficznym, przedstawiająca ukształtowanie terenu i znajdujące się na nim obiekty (szatę roślinną, zbiorniki wodne z zaznaczoną głębokością, linie komunikacyjne), a także granice państwowe i administracyjne;

mapa o uproszczonej treści otrzymana przez zmniejszenie i generalizację kartograficzną mapy topograficznej.

mapa jedno- lub wieloarkuszowa, przedstawiająca w jednolity sposób całą kulę ziemską lub, dawniej, znaną w danym okresie jej część.

dokładna mapa ogólnogeograficzna o skali większej od 1 : 500 000;

meteorol. mapa (pogody lub klim.) przedstawiająca rozkład powierzchni izobarycznych w atmosferze ziemskiej

inform. sposób opisu informacji graficznej, w którym każdemu punktowi obrazu (piksel) odpowiada ustalona liczba bitów, opisująca jego cechy;

obiegowa nazwa Topograficznej karty Królestwa Polskiego 1 : 26 000, zaprojektowanej i opracowywanej od 1822 przez Kwatermistrzostwo Generalne Wojska Polskiego (na podstawie zdjęć terenowych w skali 1 : 42 000), a po upadku powstania listopadowego dalej przez rosyjski Korpus Topografów Wojskowych (Polacy opracowali 27, Rosjanie 32 arkusze mapy).

zapisany cyfrowo model przestrzenny wykonywany na podstawie mapy topograficznej lub zdjęcia lotn. albo satelitarnego (fotografia lotniczasatelitarne zdjęcia), przy użyciu odpowiednich programów komputerowych;

Źródło definicji (papierowe): 1) Wielka Ilustrowana Encyklopedja Powszechna, , Kraków: Wydawnictwo , t. 10, 1929-1938, ss. 29-31.
Źródło definicji (elektroniczne): 2) hasło "Mapa" w Internetowej Encyklopedii PWN
Podobne terminy (linki wewnętrzne):
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Wikipedii - zawartość - opis hasła MAPA

Mapa (z łac. mappa – obrus) – uogólniony obraz powierzchni Ziemi lub jej części (także nieba lub planety czy innego ciała niebieskiego), wykonywany na płaszczyźnie, w skali, według zasad odwzorowania kartograficznego, przy użyciu umownych znaków graficznych. Mapa stanowi podstawowe narzędzie badań i prezentacji wyników w historiigeografii i geodezji. Najstarszą znaną mapą jest mapa na ścianie w anatolijskiej osadzie Çatalhöyük.

Przeniesienie powierzchni ze sfery (Ziemia nie jest idealną kulą, ma nieregularny kształt geoidy, ale przy sporządzaniu mapy przyjmuje się założenie o jej kulistości lub, że jest elipsoidą obrotową) na płaską powierzchnię mapy wymaga:

Nauka o mapach to kartografia, zaś znaki kartograficzne to symbole, za pomocą których wyraża się treść mapy. więcej...

Źródło definicji (elektroniczne): hasło "Mapa" w Wikipedii
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Teorii i Metodologii Badań Kultury - zawartość - opis hasła MAPA

Wg Andrzeja Makowskiego (2005): "mapa to wytwór ludzkiej psychiki i intelektu, który jest rezultatem uczenia się, zdobytej wiedzy i związanego z nią poziomu świadomości czasoprzestrzennej, będącego wynikiem celowego poznawania konkretnego wycinka czasoprzestrzeni przedmiotowej. Oznacza to, że zdolność do mapowania jest zdolnością pierwotną, wynikającą z relacji jaka zachodzi pomiędzy człowiekiem a otoczeniem, w którym on funkcjonuje (...) [praelementy mapy można odnaleźć w - BK] genetycznych predyspozycjach człowieka do spostrzegania, do przedstawiania otoczenia w postaci obrazów (figury treściowe – informacje), do przestrzennego orientowania się, niezbędnego chociażby w czynnościach przemieszczania się, czy bardziej ogólnie we wszystkich umotywowanych działaniach (celowych) dotyczących poznania otoczenia (aktywności wobec wyznaczanych sytuacji praktycznych w czasoprzestrzeni geograficznej)”

Źródło definicji (papierowe): Andrzej Makowski (red.), System informacji topograficznej kraju, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2005, ss. 14 i 30.
Hasło wprowadził(a): Bogna Kietlińska

Słownik Antropologii i Socjologii Kultury - zawartość - opis hasła MAPA

Wg Edmunda Leacha (1976): "(...) mapa jako całość jest pewnym symbolem ikonicznym. Służy ona jako metaforyczny opis terenu i wykorzystuje wiele pomysłów <zaplanowanego podobieństwa>, na przykład <zakręt na drodze> odpowiada <skrętowi linii> na mapie. Jednakże mapa tego rodzaju jest także metaforycznym wyobrażeniem czasu. Mogę jej używać do opracowania szczegółów przebywanego szlaku i to nie tylko z uwzględnieniem wykazu punktów, przez które muszę przejść z miejsca A do miejsca B, lecz również tak, że potrafię ustalić czas niezbędny do pokonania tego dystansu. W tym sensie każda mapa musi być traktowana jako jednolita całość, jednak interpretacja mapy jako całości możliwa jest tylko wtedy, gdy najpierw zaznajomimy się z ustalonym znaczeniem wielu znaków konwencjonalnych tworzących na papierze określone wzory. Wszystko to jest złożonym procesem i pamiętając, że pojedyncze znaki nie występują tu w linearnym ciągu, jak czytane obecnie litery lub nuty w muzycznej partyturze, godne uwagi wydawać się może to, że w ogóle potrafimy mapę odczytywać. A jednak sporządzanie i odczytywanie dwuwymiarowych map jest umiejętnością niemal powszechną, podczas gdy czytanie i pisanie linearnych tekstów jest szczególnym osiągnięciem połączonym z wysokim poziomem społecznego i technicznego zaawansowania."

Źródło definicji (papierowe): Edmund Leach, Kultura i komunikowanie, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2010, s.67.
Podobne terminy (linki wewnętrzne):
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga