Prawo kultury

O PRAWIE KULTURY

Prawo Kultury - opis
Zakładka Prawo Kultury została pomyślana jako służebna wobec  Wieloźródłowego Słownika Kultury, w szczególności Słownika Terminów Prawnych.  Zawarte tu informacje mają być praktycznie użyteczne - wyjaśniać podstawowe terminy prawne, które są niezbędne do właściwego rozumienia i używania definicji. Zakładka Prawo Kultury jest podręcznym źródłem, którego warto używać korzystając z budowanych przez nas słowników.
Podczas prac nad Słownikiem Terminów Prawnych opierałam się na dokumentach o różnym znaczeniu, odwoływałam się do wielu terminów i pojęć istotnych dla rozumienia i stosowania terminów prawnych. Niestety nie znalazłam żadnego istniejącego źródła tej wiedzy, które jednocześnie byłoby napisane przystępnie i poprawnie merytorycznie.
Słownik Terminów Prawnych jako system opiera się na stosunkowo zwięzłych definicjach. W tych ramach nie sposób wyjaśnić złożonych zagadnień bez konieczności nadmiernego ich upraszczania. Dlatego też zakładka Prawo Kultury zawiera krótkie artykuły  wyjaśniające podstawowe kwestie.
Słownik Terminów Prawnych
Podczas tworzenia słownika kultury OŻK pracowaliśmy nad weryfikowaniem i uzupełnianiem zastanych definicji, w których powoływano się na treści ustaw. Niestety, brakowało ogólnodostępnego, darmowego i regularnie aktualizowanego źródła, z którego przy tej okazji moglibyśmy korzystać. Dlatego też zdecydowaliśmy się na stworzenie własnego słownika terminów prawnych.
Definicje prawne są niezwykle cennym źródłem wiedzy oddają bowiem znaczenie terminów na gruncie konkretnych przepisów prawa. Jednocześnie, rzadko mamy do czynienia z precyzyjnymi definicjami, które miałyby jasno określone źródła i były uzupełnione o informację jak zostały uzyskane. Moją intencją było stworzenie systemu definicji występujących w przepisach prawa, wprost w nich powołanych lub zrekonstruowanych przeze mnie na podstawie ich treści, tak aby możliwie precyzyjnie oddać intencje prawodawcy i ducha przepisów.  Z tego powodu definicje zawarte w słowniku terminów prawnych nie są zunifikowane, mają różną budowę i styl. 
Słownik terminów prawnych jest ze swojej natury jest zmienny po pierwsze dlatego, że  prawo ulega zmianom i definicje w słowniku muszą być dostosowywane do zmieniającego się prawa. Po drugie, słownik w miarę rozwoju Obserwatorium Żywej Kultury i przyrastania kolejnych treści w portalu  jest uzupełniany o brakujące definicje.
Każda definicja zamieszczona w Słowniku terminów prawnych została uzupełniona informacją o:
- dacie modyfikacji lub zmiany definicji  by pokazać w stosunku do jakiego okresu definicja jest lub była aktualna (data ta nie jest ona tożsama z datą powstania ani z datą wejścia z życie przepisów, na których definicja się opiera);
- jej źródle w aktualnie obowiązującym brzmieniu (w przypadku braku jednolitego tekstu źródła podany jest tekst źródłowy wraz z listą obowiązujących zmian);
- miejscu publikacji tego źródła i linku do jego elektronicznej, ogólnodostępnej wersji.

Różnica między pojęciem PRAWNE  a PRAWNICZE
Powyższe terminy są stosowane w potocznym języku zamiennie. Prawnicy rozróżniają jednak język (terminy) prawny od języka prawniczego. Język prawny to termin stosowany do opisania języka, w którym formułowane jest prawo, np.  ustawy, rozporządzenia, Konstytucja. Język prawniczy to termin określający język w którym mówi się o prawie, np. język, za pomocą którego dokonuje się interpretacji przepisów prawa. Język prawny to język pierwszego stopnia, a język prawniczy to język drugiego stopnia (metajęzyk).
Należy stwierdzić, opierając się na powyższym rozróżnieniu, że definicje tworzone na podstawie przepisów prawa (w tym także te zrekonstruowane ) to definicje prawne. Natomiast w przypadku gdyby słownik miał być uzupełniony o definicje oparte na orzecznictwie lub piśmiennictwie, można by rozważyć zmianę jego nazwy na "Słownik prawniczy".
autorka: Marta Sęk



ŹRÓDŁA PRAWA KRAJOWEGO

Artykuł 87 Konstytucji wskazuje, że źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są:
1. Konstytucja.
2. Ustawy.
3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe.
4. Rozporządzenia.
 Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej,  na obszarze działania organów, które je ustanowiły, są:
5. Akty prawa miejscowego.
Dodatkowo artykuł 93 Konstytucji wprowadza następujące akty prawa wewnętrznego:
6. Uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, ministrów i Prezydenta.
Istnieją również akty prawa wewnętrznego niewymienione w Konstytucji:
7. Regulaminy, instrukcje, okólniki i wytyczne.


Zarówno zwyczaje jak i normy i zasady pozaprawne nie tworzą norm prawnych ale bywają posiłkowo stosowane.
W polskim systemie prawa zarówno orzecznictwo sądowe jak i doktryna prawnicza nie są źródłem prawa lecz źródłem poznania prawa.
Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Nie mogą one obowiązywać bez urzędowego opublikowania oznaczającego oficjalne przekazanie treści aktu jego adresatom.  Akty normatywne ogłasza się niezwłocznie.  Ogłoszenie nie jest jednak równoznaczne z wejściem tych aktów w życie.


1. Konstytucja.
Konstytucja jest najważniejszym aktem w systemie źródeł prawa krajowego. To ona jest źródłem wszystkich innych aktów prawnych - tzn. określa ich rodzaje, zakres obowiązywania, zasady i tryb stanowienia. Konstytucja z wejściem w życie tworzy jednocześnie nowy porządek prawny. Należy ją stosować bezpośrednio, chyba że sama Konstytucja stanowi inaczej i odsyła do innych aktów prawnych.

2. Ustawy.
Ustawy są podstawowymi aktami prawnymi w systemie źródeł prawa krajowego, mają najwyższą, po konstytucji, moc prawną. Są one uchwalanie przez parlament.  Ustawy konkretyzują postanowienia Konstytucji i obowiązują w sposób bezpośredni.

3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe, po ich ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowią część krajowego porządku prawnego i są stosowane bezpośrednio, chyba że ich stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

4. Rozporządzenia.
Rozporządzenia są to akty normatywne wydawane przez organy władzy wykonawczej, na podstawie szczególnego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Mają one wobec ustaw charakter wykonawczy . Upoważnienie,  zawarte w ustawie  powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.

5. Akty prawa miejscowego.
Zgodnie z art. 94 Konstytucji organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w regulacjach ustawowych, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów.

6. Uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, ministrów i Prezydenta.
Zgodnie z art. 93 Konstytucji, akty te mają charakter wewnętrzny, obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe wydającemu je organowi. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem. System aktów prawa wewnętrznego ma charakter otwarty.

7. Regulaminy, instrukcje, okólniki i wytyczne.
Są to  akty prawa wewnętrznego, które nie są wymienione w Konstytucji. Do wydawania aktów, mających charakter wewnętrzny, powinny upoważniać postanowienia ustawowe. Zakres podmiotów upoważnionych do wydawania aktów wewnętrznie obowiązujących jest bardzo szeroki. Akty te nie mogą regulować praw, wolności ani obowiązków obywateli, osób prawnych i innych podmiotów niepodległych podmiotowi wydającemu akt. 

ŹRÓDŁA PRAWA UNI EUROPEJSKIEJ

1. Prawo pierwotne.
Traktat o Unii Europejskiej
Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Traktaty akcesyjne
[stosowane bezpośrednio w krajowym porządku prawnym]
2. Umowy międzynarodowe Unii.
Unia europejska jest podmiotem prawa międzynarodowego, który może zawierać umowy międzynarodowe w zakresie określonym w traktatach, np. może zawierać umowy stowarzyszeniowe, oraz umowy dotyczące wspólnej polityki handlowej, badań i rozwoju technologicznego, czy też środowiska naturalnego.
3. Prawo wtórne/pochodne.
Rozporządzenia –  są aktami normatywnym o zasięgu ogólnym, tj. są skierowane do wszystkich (lub do określonej grupy odbiorców), a nie o wyraźnie określonych adresatów. Rozporządzenia są w całości wiążące zarówno dla instytucji, państw członkowskich, jak i obywateli Unii, co oznacza że nie mogą być stosowane w sposób niepełny, wybiórczy lub częściowy. Rozporządzenia powinny być stosowane bezpośrednio w państwach członkowskich, co oznacza, iż dają one prawa i nakładają obowiązki niezależnie od krajowych przepisów. Nie muszą być w tym celu w żaden sposób transponowane do prawa krajowego, a obywatele mogą się powoływać na nie bezpośrednio przed innymi osobami, państwami członkowskimi, jak i organami Unii Europejskiej.
[stosowane bezpośrednio w krajowym porządku prawnym]

Dyrektywy – są aktami normatywnymi którymi dysponują instytucje unijne w celu realizacji polityki Unii Europejskiej. Są one stosowane przede wszystkim w celu ujednolicania ustawodawstwa krajowego. Podobnie jak rozporządzenie, dyrektywy są wiążące dla państw członkowskich, w całości, więc nie może być stosowana w sposób niepełny, wybiórczy lub częściowy. Jednak dyrektywy charakteryzują się znaczną elastycznością stosowania, gdyż nakładają na państwa członkowskie UE obowiązek osiągnięcia pewnego celu, ale pozostawiają państwom swobodę w jego realizacji. Oznacza to, iż wiążą one państwa członkowskie, co do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiają państwom swobodę wyboru formy i środków realizacji celu.
Decyzje – są to akty prawne które służyć mają zapewnieniu wykonywania polityki Unii. Mogą być zarówno aktem wiążącym o zakresie ogólnym lub, wskazywać konkretnego adresata. Wiążą w całości (ogół lub konkretnego adresata). Decyzje mogą być zatem skierowane do państw członkowskich lub osób indywidualnych. Tytułem przykładu Komisja korzysta z decyzji, zakazać określonym przedsiębiorcom nadużywania pozycji dominującej.
[stosowane bezpośrednio w krajowym porządku prawnym]

Akty delegowane – są to akty wydawane przez Komisję, które zmieniają inne niż istotne elementy aktu prawodawczego (np. rozporządzenia lub dyrektywy). Mogą na przykład dotyczyć uściślenia pewnych szczegółów technicznych danego aktu prawnego.

Akty wykonawcze – są to akty prawne służące wprowadzeniu w Unii Europejskiej jednolitych warunków wykonania innych aktów prawa Unii Europejskiej. Do przyjęcia aktów wykonawczych, upoważniona jest Komisja.

4. Akty niewiążące (tzw. soft law):

Rekomendacja, zalecenie oraz opinie nie posiadają mocy prawnej. Opinie zawierają zwykle oceny określonych działań, a rekomendacje lub zalecenie sugerują ich podjęcie. Wydawane są głównie przez Komisję Europejską (Komisja).
Zielona Księga Komisji (green paper) wskazuje problemy w celu rozpoczęcia konsultacji w określonych kwestiach przed podjęciem prac legislacyjnych, lub komunikaty dotyczące pewnych dziedzin polityki, skierowane przede wszystkim do uczestników konsultacji i debat na dany temat.
Biała Księga Komisji (white paper) to propozycja, sugestia dla państw członkowskich podjęcia określonych działania w konkretnych kwestiach. Może być rezultatem postulatów określonych w zielonej księdze.