3) DANE PRZETWORZONE, czyli takie, które w różnym stopniu zostały opracowywane przez innych badaczy, a które my opracowujemy przed publikacją na nowo.
Do monitorowania stanu żywej kultury DANE EMPIRYCZNE są dobierane lub konstruowane wg kilku kluczy, wynikających z:
- przyjęcia określonego podejścia teoretycznego; w tym założeń i definicji pojęć;
- zróżnicowanej dostępności;
- wybranej przez nas metodologii pracy z danymi.
Pierwszy etap realizacji projektu OŻK (lata 2009-2010) to przede wszystkim okres poszukiwań teoretycznych i analizy ważnych cech (tzw. zmiennych) współczesnej kultury, jej konkretnych zjawisk i procesów. W tym czasie musieliśmy zorientować się jakie dane o kulturze są dostępne, a jakie trzeba dopiero uzyskać od tych, którzy je zbierają lub specjalnie wytworzyć. Oprócz GUS, dane o kulturze - przeróżnej jakości i stopnia przetworzenia - zbiera wiele instytucji, np.: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Biblioteka Narodowa, Instytut Teatralny i inne wyspecjalizowane instytucje, firmy badawcze, takie jak CBOS, TNS OBOP, organizacje kulturalne, wreszcie uczelnie wyższe. Często ograniczenia możliwości wykorzystywania takich danych to albo niepoprawne metodologicznie sposoby ich zbierania i opracowywania, albo niewielki zasięg, albo zbytnia przyczynkowość, albo bariery prawno-administracyjne.
Ogromnym i ciągle rosnącym rezerwuarem, zarówno surowych, jak i przetworzonych danych, jest obecnie również internet, w którym istnieją nie tylko masy danych surowych, ale także wielkie ilości danych przetworzonych.
Każdorazowo staraliśmy się badać dostępne źródła danych by ocenić ich wady i zalety oraz możliwość ich porządkowania w postaci baz danych, a następnie prezentacji w systemie Mojej Polis jako wybranych wskaźników. Najpierw jednak musieliśmy je uporządkować i zamknąć w czytelne i proste kategorie.
III. DRZEWO DANYCH (I WSKAŹNIKÓW)
Ostatecznie po długich dyskusjach stworzyliśmy 6 GŁÓWNYCH KATEGORII DANYCH (i wskaźników): o FINANSOWANIU kultury; o INFRASTRUKTURZE kulturalnej; o PRAKTYKACH kulturalnych; o UCZESTNIKACH kultury; o KADRACH instytucji i organizacji kulturalnych; o WYDARZENIACH kulturalnych. Każda z tych kategorii jest reprezentowana w drzewie WSKAŹNIKÓW widocznym w systemie Mojej Polis. System Moja Polis umożliwia prezentację wskaźników w układzie przestrzennym – na mapie Polski i czasowym - od 1999 roku (czyli roku reformy samorządowej). Najwięcej takich ogólnopolskich danych, co oczywiste, gromadzi Główny Urząd Statystyczny. Jednak – zarówno z punktu widzenia teoretyków kultury współczesnej, jak i praktyków - pozostawiają one dużo do życzenia. (Na ten temat por.: „Raport o obrazie kultury rekonstruowanym z danych GUS” Ludwiki Malarskiej). Udostępniane (przetworzone) i wytworzone przez nas dane podlegają dalszemu opracowaniu w bazach danych.
IV. BAZY DANYCH
Aby przejść od zbierania danych do ich porządkowania musieliśmy skonstruować własne bazy, nawet wtedy gdy pozyskiwaliśmy dane z baz już istniejących. Było to konieczne, ponieważ każdorazowo projektowaliśmy swoje opracowania danych.
W latach 2009 - 2013 Zespoły OŻK i OŻK-SB zrealizowały następujące bazy:
0) TESTOWA BAZA BIP (dane o obecności kultury na stronach Biuletynu Informacji Publicznej); tę bazę skonstruował dr Albert Hupa przy pomocy specjalnie zaprojektowanego crowlera (robota internetowego); uczyliśmy się na niej tworzenia i używania baz danych; obecnie wycofana;
1) BAZA BDL GUS (Banku Danych Lokalnych, dawniej: Regionalnych); jest to uporządkowany przez nas wg głównych kategorii (finanse, infrastruktura, praktyki, uczestnicy, uczestnicy-kadry kultury i wydarzenia) zbiór wybranych danych o kulturze polskiej, począwszy od roku 1999, corocznie aktualizowany; warto pamiętać, że GUS nie udostępnia wszystkich zbieranych danych w wolnym dostępie; obecny kształt bazy jest wynikiem pracy Zespołu Merytorycznego OŻK; aktualizacją i modyfikacjami od 2010 zajmuje się Ludwika Malarska;
2) BAZA SZPON (dane o programach dofinansowywania kultury Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego) w latach 2010-2012 opracowaliśmy dane z lat 2008-2011 udostępnione OŻK przez MKiDN; koncepcję bazy stworzyli dr Albert Hupa i Przemysław Zieliński, a wykonali ją Paweł Misiak, Bogna Kietlińska, Eliza Gryszko, dr Mariusz Piotrowski, Joanna Dąbrowska i Piotr Michalski; w roku 2013 baza powinna zostać zaktualizowana;
3) BAZA STL (Baza danych o twórcach ludowych Stowarzyszenia Twórców Ludowych wg stanu z roku 2011); bazę z materiałów udostępnionych przez STL stworzyła Ludwika Malarska;
4) BAZA ŻYCIA TEATRALNEGO (dane o stanie życia teatralnego w Polsce zebrane przez Panią Dorotę Buchwald i Jej Zespół z Instytutu Teatralnego) za sezon 2009/2010; bazę stworzyli Krzysztof Domeradzki i Ludwika Malarska.
Od 2010 roku prowadzimy prace koncepcyjne i zbieramy dane do realizacji 2 projektów, których efektem mają być kolejne bazy danych, wymagające dużego nakładu pracy. Są to projekty badawcze „MAPA WIEDZY I NIEWIEDZY O KULTURZE POLSKIEJ” i „KALENDARZ KULTURY”. Ich efektem mają być zbudowane wg naszych autorskich pomysłów bazy danych o infrastrukturze kulturalnej, o kadrach kultury i o wydarzeniach kulturalnych. Kolejną bazą, którą tworzymy od 2010 roku jest baza danych o programach Ministra Kultury. Pierwsze rezultaty tej pracy są widoczne w Mojej Polis.
Po zamknięciu zbiorów danych w bazach można zacząć budować wskaźniki. (W gruncie rzeczy opisywany tu proces przebiegał i przebiega symultanicznie a nie etapowo: pomysły na wskaźniki pojawiały się już podczas rozglądania się jakie dane w ogóle są dostępne).
V. WSKAŹNIKI
By uniknąć bałaganu w naszej pracy postanowiliśmy wprowadzać je do systemu warstwami, zaczynając od najprostszych, w miarę pozyskiwania danych i tworzenia kolejnych baz. System opracowywania danych w OŻK-SB obejmuje kilka typów wskaźników. Są to:
1) WSKAŹNIKI PROSTE - są to słabo przetworzone dane, takie jak np.: liczba wydarzeń kulturalnych; prezentowane są one jednak w kontekście czasowym (w odniesieniu do kolejnych lat) i przestrzennym (w układzie gmin, powiatów i województw) co uzasadnia nazywanie ich wskaźnikami; większość z nich służy nam do budowania bardziej skomplikowanych konstrukcji;
2) INDEKSY – opierają się na dwóch założeniach:
a) ADDYTYWNOŚCI (SUMOWALNOŚCI) branych pod uwagę cech (danych, zmiennych); dana wielkość jest addytywna, jeśli jej wartość dla sumy składników równa jest sumie wartości dla poszczególnych składników (np.: weźmy czytelnictwo: im więcej różnych książek ktoś przeczyta tym wyższy indeks czytelnictwa osiągnie);
b) LINIOWEJ (PROPORCJONALNEJ) ZALEŻNOŚCI pomiędzy wartością indeksu, a korzystnością sytuacji w danym obszarze kultury; np.: im więcej walorów geograficznych i przyrodniczych na danym obszarze (takich jak góry + strumienie + jeziora + lasy + …) tym bardziej sprzyjające warunki dla rozwoju kultury (określonego jej typu – w tym wypadku – kultury opartej na turystyce).
INDEKSY to wskaźniki, które mają tutaj dwie odmiany:
- pierwsza to prosta SUMA pewnego typu danych – np.: indeks wydarzeń kulturalnych w gminie jest sumą wszystkich wydarzeń zarejestrowanych w bazie danych , które miały miejsce w tej gminie w określonym czasie;
- druga wyraża się bardziej skomplikowanym WZOREM – np.: sumą wszystkich wydarzeń kulturalnych przeznaczonych dla seniorów, podzielonych przez liczbę mieszkańców w odpowiednim wieku by brać w nich udział;
3) WSKAŹNIKI RELATYWIZOWANE, w których jakiś typ danych jest odniesiony do innego – np.: liczba domów kultury na 10.000 mieszkańców. Tworzenie takich wskaźników nie jest oczywiste, bo trzeba się chociażby zastanowić czy liczbę domów kultury sensownie jest podawać w odniesieniu do 1000 czy 10.100 a może 100.000 mieszkańców; trzeba się zastanowić czy dane użyte do ich tworzenia pochodzą z jednolitego kontekstu – np.: jaki w gruncie rzeczy sens ma wyliczanie zajęć dla dzieci w domach kultury na owych 1000 mieszkańców w warunkach starzejącej się populacji i nadumieralności mężczyzn itd., itp.... I do czego tak ogólny wskaźnik (oprócz nieprecyzyjnych porównań) może nam się przydać, bo zniuansowania sytuacji kulturalnej raczej on nie odda;
4) WSKAŹNIKI PARAMETRYCZNE - wiele zależności pomiędzy danymi (zmiennymi) ma charakter krzywoliniowy: istnieją bowiem optymalne stany ich nasilenia. Zarówno powyżej, jak i poniżej tych stanów warunki i/lub sposób funkcjonowania zjawisk kultury się pogarszają - np.: jeśli w pewnej gminie organizuje się zbyt mało imprez kulturalnych mówi się zwyczajowo o „ubogim życiu kulturalnym”, zaś gdy jest ich bardzo dużo mówi się o „chaosie, przypadkowych wyborach i dezorientacji odbiorców”. Trudno tu też abstrahować od jakości takich wydarzeń i walk instytucji o uwagę odbiorców ich działań – znamy np. przypadek gdy w jednej gminie skłócone ze sobą instytucje i organizacje kulturalne 9 (sic!) razy urządziły Dzień Dziecka: nasz informator stwierdził nie bez przekąsu, iż pod koniec dzieci trzeba było dowozić z sąsiednich gmin, bo miejscowe już miały tego stanowczo dość). Dla takich przypadków trzeba zatem konstruować tzw. wskaźniki parametryczne, które, z jednej strony - relatywizują wartości poszczególnych zmiennych (np. w postaci proporcji lub charakterystyk rozkładu); z drugiej zaś - wiążą je wzajemnie ze sobą, w postaci różnego rodzaju średnich lub równań regresji.
Ponieważ konstrukcja i weryfikacja trafności wskaźników (zwłaszcza tych złożonych) wymaga czasu, szczególnie jeżeli nie dają się one wywieść z istniejącej teorii, a nierzadko potrzebne tu są specjalnie zaprojektowane badania empiryczne, ich ostateczne dopracowanie jest zadaniem na kilka następnych lat funkcjonowania OŻK-SB.
