CENTRUM KULTURY

Oznacza tę część areału kulturowego, która charakteryzuje się największą koncentracją cech kulturowych dla niego specyficznych. Pojęcie zostało wypracowane na gruncie teorii areału kulturowego i wprowadzone przez Clark'a Wisslera (1917). W klasycznym ujęciu centrum kultury wyróżniają następujące cechy: jest przestrzennym ośrodkiem areału, a areał stanowi wydzieloną geograficznie strefę jego wpływu, jest miejscem kształtowania się danej kultury i obszarem najmniej dotkniętym wpływami kultur sąsiednich, jest ośrodkiem promieniującym ("czynny krater kultury"), miejscem, z którego rozpoczyna się koncentryczne rozprzestrzenianie kompleksu kulturowego właściwego dla danego areału (kultury); jego kulturotwórczy wpływ jest najmniejszy na obrzeżach areału (kultura marginalna, czyli peryferyjna). Geograficzna, opisowa i statyczna koncepcja centrum kultury Clark'a Wisslera została zmodyfikowana przez Alfreda Louisa Kroebera i zastąpiona pojęciem kulminacji kultury (culture climax), w celu podkreślenia dynamicznych aspektów centrum kultury. Kulminacja kultury jest tą częścią areału, w której odnajdujemy "bogatszą zawartość kultury;  bardziej rozwiniętą lub wyspecjalizowaną organizację treści kultury, innymi słowy - bardziej liczne elementy i bardziej wyraziście wyrażone i wzajemnie powiązane wzory" (Alfred Louis Kroeber, 1936, cyt. za: Melville Jean Herskovits , 1948, s.20). Centrum kultury w tym rozumieniu wyróżnia "intensywność" (...) treści kultury, rozumiana nie tylko jako bogatszy ilościowo zasób kultury, ale także jako większa jej strukturalna złożoność ("ponad-przeciętny rozwój", "większa głębokość kultury") oraz wyraźne (...) dążenie  do integracji kultury - "organizacji w częściowo świadomy system idei, a zwłaszcza w zintegrowany zespół stylów, standardów i wartości". (Alfred Louis Kroeber, 1939a, s.225), której towarzyszy większa zdolność do asymilacji i wynalazczości. Charakteryzuje je ponadto jego rola nie tylko kulturotwórcza, ale i jako centrum dyfuzji kulturowej na danym obszarze (centrum "wysokiego napięcia kultury"), przy czym istnieje wymiana elementów kultury nie tylko z innymi centrami kulturowymi, ale i z kulturą peryferyjną względem niego; czasoprzestrzenna zmienność centrum kultury jest przestrzennym odzwierciedleniem czasowej nierównomierności rozwoju kulturowego. Punkty kulminacji na danym obszarze powstają w różnym czasie, w różnych miejscach, a centrum kultury może być geograficznie zarówno centralne, jak i peryferyjne. Koncepcja centrum kultury i kulminacji kultury jest jednym ze sposobów ujęcia przestrzennych wymiarów kultury. Ustalanie centrum kultury było dla zwolenników koncepcji areału kulturowego istotnym narzędziem przestrzennej typizacji kultury, zwłaszcza w sytuacjach, w których nie można było wyznaczyć ścisłych, geograficznych granic areału. Krytyka koncepcji centrum kultury jest ściśle związana z krytyką metodycznych podstaw koncepcji areału kulturowego, których jest integralną częścią.