Obserwacja - jedna z podstawowych metod badawczych w naukach społecznych, stosowana przede wszystkim w socjologii, etnologii, antropologii i psychologii. Istnieje wiele metod obserwacyjnych różniących się przede wszystkim stopniem ingerencji obserwatora w obserwowane sytuacje, sposobami rejestracji i analizy oraz czasem trwania. (...) W obserwacji jawnej osoby badane wiedzą o tym, że są przedmiotem zainteresowania obserwatora, (przy czym nie muszą być poinformowane o przedmiocie i celu badania). Z tego powodu mogą zmieniać swoje postępowanie. W obserwacji niejawnej (ukrytej) osoby badane nie wiedzą o tym, że są obiektem obserwacji, dzięki czemu ich zachowania traktowane są jako bardziej "naturalne". Pewnym utrudnieniem przy stosowaniu tej techniki jest konieczność rejestracji wyników w sposób niedostrzeżony lub nie wzbudzający podejrzeń. Technika ta bywa uznawana za wątpliwą z etycznego punktu widzenia, ponieważ nie pozwala badanym osobom wyrazić sprzeciwu wobec badania. Takimi wątpliwymi etycznie badaniami opartymi na obserwacji ukrytej były badania Lauda Humhreysa. (...) Obserwacja uczestnicząca polega na wejściu badacza w określone środowisko społeczne i obserwowaniu danej zbiorowości od wewnątrz, tj. jako jeden z jej członków, uczestniczący wraz z nią w codziennym życiu. Zaletą takiej metody jest przyjęcie punktu widzenia badanej społeczności i "zasmakowanie"  życia i kultury jej członków. Badacz może od razu robić notatki lub w inny sposób zapisywać swoje obserwacje (fotografia, film, nagrania audio). Wadą jest natomiast fakt, że osoba prowadząca badania musi przyjąć punkt widzenia badanego obiektu wyrzekając się jednocześnie własnego poglądu, stereotypów czy przeświadczeń na temat badanych, co nie jest łatwe. Obserwacja nieuczestnicząca polegająca na obserwowaniu danej zbiorowości "z zewnątrz", czyli bez ingerencji w zachodzące w niej interakcje i zachowania. (...) W obserwacji kontrolowanej w jasny sposób określone jest co, i w jaki sposób jest rejestrowane. Rejestracja wyników obserwacji oparta jest najczęściej na kwestionariuszach obserwacji. Jest to technika zestandaryzowana, której wyniki można analizować metodami statystycznymi. Obserwacja niekontrolowana jest techniką elastyczną, w której cel i zakres obserwacji, a także sposób rejestracji pomiaru nie są jasno zdefiniowane i zależą od uznania badacza. więcej

Wg Renate Mayntz, Kurta Holma i Petera Hübnera (1969), 1985: "Terminem obserwacja określa się najrozmaitsze, po części całkiem różne sposoby uzyskiwania danych. Należy do nich zarówno obserwacja uczestnicząca, taka jaką posługuje się etnologia, antropologia społeczna i kulturowa, przede wszystkim w studiach nad stosunkowo nieskomplikowanymi pierwotnymi systemami społeczno-kulturowymi, jak i nieuczestnicząca obserwacja zachowań grupowych w warunkach kontrolowanych. Jakkolwiek metody te różnią się w szczegółach - obserwacja zawsze dotyczy konkretnych zachowań, działań i interakcji symbolicznych w (prostych lub złożonych sytuacjach społecznych, bez względu na to, czy sytuacje te zostają umyślnie stworzone dla celów eksperymentalnych, czy  powstają spontanicznie w warunkach naturalnych. (...) Relatywizacja własnej, uznawanej za oczywistą <świadomości kulturowej> i przyjęcie sposobu rozumienia specyficznego dla obserwowanego systemu społecznego potrzebne są nie tylko przy obserwacji społeczeństw obcych (...) Również w obrębie własnego systemu społecznego przy badaniu członków innych warstw społecznych niż ta, w której wychował się obserwator, konieczne jest zdystansowanie się od przyswojonego i przyjęcie specyficznego dla tej grupy rozumienia sensu. (...) Obserwację i wnikanie w sens tego, co się obserwuje, można wyodrębnić tylko teoretycznie. (...) Obserwacja w dziedzinie socjologii musi opierać się na ogólnym modelu zachowania społecznego ujmującym wymiary i determinanty tego zachowania na tyle jednoznacznie, by mogły pełnić rolę kategorii porządkujących obserwację."

Wg Stefana Nowaka (1970): "Badacz traktuje obserwowane zachowanie jako wskaźnik definicyjny (definicję cząstkową) bardziej złożonego zespołu zjawisk, a zarazem jako wskaźnik inferencyjny <ukrytych> nieobserwowalnych elementów tego zespołu, przeżyć, motywów, wyobrażeń, wartości itp., zachodzących u działających, a czasem i u innych ludzi. Jeśli z dwóch, dość do siebie podobnych pod względem fizykalnym przebiegów zachowań, badacz jeden nazwie <meczem bokserskim>, a drugi <bójką chuliganów> - to dlatego, iż inferuje odmienny kontekst psychospołeczny obu ciągów zachowań. Warunkiem poprawnych wniosków dotyczących kontekstu psychospołecznego zachowań ludzkich (...) jest znajomość odpowiednich elementów kultury badanej zbiorowości, bogactwa jej norm i wyobrażeń, wzorów reagowania na pewne sytuacje, reguł zachowania się w pewnych rolach społecznych itp." 

Wg Martyna Hammersleya i Paula Atkinsona (1995), 2000: "W przypadku obserwatora w pełni uczestniczącego działania etnografa pozostają całkowicie ukryte. Badacz może stać się wówczas członkiem określonej organizacji albo grupy (...) tak, jakby normalnie do nich należał, ale mając na celu przeprowadzenie badań. <Pełne uczestnictwo> może również wystąpić, kiedy etnograf jest już członkiem grupy, którą decyduje się badać. (...) W przeciwieństwie do obserwatora w pełni uczestniczącego obserwator nieuczestniczący nie ma żadnego kontaktu z przedmiotem swych obserwcji [BF - autorzy podają przykład obserwowania dzieci przez lustro weneckie lub zachowań ulicznych przez okno, itp.] (...) Ogólnie rzecz biorąc, w przypadku badań jawnych etnograf ma jednak pewien wybór i może zaakceptować lub odrzucić role możliwe do odegrania w terenie. (...) Większość badań terenowych wymaga przyjęcia ról pośrednich. (...) Jest oczywistym faktem, że członkowie grupy i outsiderzy mają dostęp do różnych informacji."

Wg Janusza Sztumskiego (1999): "Kiedy patrzymy się po prostu na dany przedmiot - to ten przedmiot tylko widzimy; kiedy patrzymy tak, aby dojrzeć to, co nas interesuje w danym przedmiocie wówczas obserwujemy go i poznajemy. Obserwacja jest najbardziej elementarną metodą poznania empirycznego, (...). Przez obserwację rozumie się celowe, tzn. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu, procesu lub zjawiska. (...) Obserwacja -  jako metoda badawcza - powinna charakteryzować się następującymi cechami (...): a) premedytacją (...) jest prowadzona w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego dokładnie i szczegółowo; b) planowością (...) pozwala wykluczyć luki w obserwacji i skoncentrować się na tym, co najważniejsze i najbardziej istotne (...); c) celowością (...) wskażmy, że pełną informację o przedmiocie poznania daje połączenie obserwacji detali z obserwacją całości przedmiotu; d) aktywnością (...) [obserwator] dokonuje selekcji, to znaczy poszukuje interesujących go cech przedmiotu (...); e) systematycznością"

Wg Jakuba Karpińskiego (2006): "Obserwacja jest postrzeganiem planowym. Stopień uplanowienia obserwacji bywa różny, m.in. w zależności od pytań, na które obserwacja ma przynieść odpowiedź. Zdarza się, że obserwuje się wskazania przyrządów. Niekiedy przyrządy nie tylko podają informacje, ale rejestrują je (zapisują). Przyrządami rejestrującymi, zapisującymi  informacje są magnetofony, kamery filmowe, aparaty telemetryczne, służące do rejestrowania odbioru telewizji, a także użyteczne w badaniach marketingowych przyrządy do odczytywania i rejestracji kodów kreskowych używane w kasach przy zakupach.(...) Niekiedy badacze korzystają z obserwacji dokonanych przez inne osoby, często przez tysiące osób.(...) W naukach społecznych osoby badane prosi się niekiedy o dokonanie i zapisywanie obserwacji. (...) Obserwując jakiś obiekt można ogólnie zapytać, jaki ów obiekt jest, a można wyznaczyć z różnym stopniem szczegółowości względy, pod którymi chce się go obserwować, czyli zmienne, o których wartości przysługujące danemu obiektowi  badacz chce się dowiedzieć. Obserwację można zaprotokółować. Elementarny protokół obserwacji jest zdaniem o następującej postaci: obiekt o w czasie t ma cechę c."

Wg Michela Angrosino (2007,2010): "Obserwacja jest aktem spostrzegania zjawisk i rejestrowania ich w celach naukowych, często za pomocą odpowiednich narzędzi. Powyższe sformułowanie zakłada, że kiedy coś zauważamy, czynimy to z wykorzystaniem wszystkich zmysłów. Na codzień obserwacja często ogranicza się do rejestracji wizualnej, ale dobry etnograf powinien być wyczulony na informacje płynące ze wszystkich źródeł. (...)  Obserwacja etnograficzna (w przeciwieństwie do obserwacji prowadzonej w warunkach klinicznych) odbywa się w terenie, w warunkach naturalnych. Obserwator jest więc (...) uwikłany w to, co stanowi przedmiot jego obserwacji."

Wg Herberta Blumera (1969),2007: "Pogląd, że postępując zgodnie z ustalonym protokołem naukowym, prowadzi się bezpośrednie badania empirycznego świata społecznego, jest głęboko zakorzeniony w umysłach badaczy społecznych (...) niemal z definicji badacz zwykle nie zna z pierwszej ręki sfery życia społecznego, którą zamierza badać. (...) Zajmuje prawie zawsze pozycję outsidera, stąd też brakuje mu niekiedy podstawowej wiedzy o tym, co  się dzieje w badanej sferze życia. (...) mimo braku wcześniejszej znajomości sfery życia, którą chce badać, badacz akademicki będzie nieświadomie tworzył sobie jakiś jej obraz. (...) To jest - jak wiemy - punkt, w którym do głosu dochodzą i przejmują kontrolę stereotypy. (...) Ponadto badacz społeczny ma jeszcze inny zestaw wstępnie ukształtowanych wyobrażeń, którymi się posługuje. Wyobrażenia te składają się z teorii, aktualnie podzielanych w jego kręgach zawodowych, przekonań oraz idei o tym, jak musi być zbudowany świat społeczny, aby można było zastosować procedurę badawczą. (...) Nie wymaga się od badaczy akademickich przeprowadzania licznych, swobodnych poszukiwań w tym obszarze [badań - BF], które zbliżyłyby ich do znajdujących się w nim ludzi, pozwałały ujrzeć rozmaitość sytuacji, z jakimi oni się spotykają, odnotować ich poblemy i patrzeć, jak sobie z nimi radzą, stając się uczestnikiem ich rozmów i przyglądając się, jak płynie ich życie. Zamiast takich poszukiwań i elastycznego rozwijania bliskiego kontaktu z tym co się dzieje, badacze opierają się na procedurze, która rozpoczyna się od przedstawienia teorii lub modelu, a następnie nakazuje postawić problem w kategoriach tego modelu, sformułować hipotezy pod kątem problemu (...) itd."