1) Wg Encyklopedii Powszechnej PWN ( 1976): "Teoria [gr.], w znaczeniu ogólnym – wiedza wyjaśniająca daną dziedzinę rzeczywistości, ściśle związana z → praktyką, to jest formułowana na jej podstawie, a z drugiej strony wtórnie stanowiąca podstawę działań praktycznych."
2)Wg Słownika terminów i pojęć filozoficznych (2000): "Teoria (gr. <theoria> = oglądanie, badanie; rozważanie) (…) 1. U Arystotelesa: myślny ogląd wiecznego bytu (…). U Plotyna: bezpośrednie poznanie i kontemplacja świata umysłowego (…). 2. Jakikolwiek usystematyzowany zbiór twierdzeń dotyczący jakiejkolwiek dziedziny. (…). 3. Rezultat działalności czysto badawczej, pojmowanej w opozycji do działalności praktycznej, czyli praktyki. Kategorie te występują między innymi w filozofii marksistowskiej, w której jednym z czołowych zagadnień epistemologicznych jest stosunek teorii do → praktyki (…). 4. metodologia a) W metodologii nauk dedukcyjnych: zbiór twierdzeń obejmujący aksjomaty oraz ich konsekwencje i nie zawierający poza tym żadnych innych twierdzeń; inaczej: → system dedukcyjny. b) W metodologii nauk empirycznych: zbiór pojęć i twierdzeń, które odnoszą się do określonej dziedziny rzeczywistości. Oprócz pojęć opisowych, to jest służących do opisu faktów doświadczenia, zbiór taki zawiera także pojęcia teoretyczne, które nie mają bezpośredniego odniesienia do przedmiotów danych w doświadczeniu. Przykłady pojęć teoretycznych: siła, masa, libido (w psychoanalizie), opinia publiczna (w socjologii), itp. Pojęcia te występują w twierdzeniach pełniących funkcję → wyjaśniania (…) w stosunku do danych doświadczenia, np. prawa mechaniki operujące pojęciem siły służą do wyjaśniania zjawisk ruchu. (…)."
3) Wg Encyklopedii Socjologii (2002): "Greckie słowo theoria pierwotnie znaczyło <pogląd>, <rozważanie>, a potem <poznanie> (...). W pismach Platona teoria oznaczała boskie spojrzenie - kontemplatywny i całościowy ogląd idei. Platon przekształcił termin <teoria> w techniczny termin filozofii. Arystoteles zaś wprowadził metanaukowe jego rozumienie, wyróżniając wiedzę teoretyczną, składającą się z matematyki, fizyki i metafizyki, i traktując ją jako rezultat działalności rozumu. Teorie formułują najogólniejsze zasady i poszukują przyczyn, a metafizyka jest wśród nich najogólniejsza. (...) a w szczególności zaczęto zastanawiać się nad tym, czy możliwe są teorie socjologiczne uniwersalne, wyjaśniające i przewidujące. Owe osobliwości nauk społecznych to m.in. brak ścisłej ogólności w przypadku twierdzeń o zjawiskach społecznych, nikły stopień matematyzacji i związany z tym brak precyzyjnego języka, odwoływanie się do wartości, ograniczenia w eksperymentowaniu i obserwacji, słaba moc wyjaśniająca (uciekanie się do wyjaśnień celowościowych i geneteycznych) i predykatywna (liczne prognozy samospełniające się i samoniszczące), wpływ badań na badane postawy. Nie ma zgody wśród metodologów nauk społecznych, czy wspomniane wyżej osobliwości stwarzają niekrzekraczalne bariery konstruowaniu teorii socjologicznych (...).".