MODA

Wpisy terminu w różnych słownikach wraz z komentarzami.

Słownik Teorii i Metodologii Badań Kultury - zawartość - opis hasła MODA

Wg Alicji Kuczyńskiej (1983): "Przedmiotem naszych rozważań jest zjawisko mody pojmowanej tak szeroko jak to się dzieje w życiu potocznym (...) Przyjmujemy więc, że moda dotyczy nie tylko pewnych form wyrazu działalności ludzkiej, nie tylko rzeczy, lecz całego człowieka. Wyrazem mody może być zatem zarówno otaczający nas świat rzeczy, jak również zachowania, przeżycia, poglądy. (...) Modę traktujemy tu jako swoisty wyróżnik świata ludzkiego nie tylko w tym sensie, że świadome tworzenie i rozpowszechnianie mody stanowi jego dość istotną właściwość; typowo człowiecza cecha mody polega na tym, że może ona mieć znaczenie uzupełniające, znaczenie substytutu w procesach wyrażania lub maskowania różnych treści egzystencji. W tym sensie moda może pełnić funkcje pomocnicze, funkcje protezy w życiu społecznym. (...) Moda bowiem - w naszym rozumieniu - jest produktem działań mających na celu ukazanie przez znak (przedmiot itp.) czegoś więcej, niż w istocie ten znak reprezentuje, a ściślej mówiąc więcej, niż zawiera się w bezpośrednio praktycznej, utylitarnej funkcji rzeczy. (...) Podstawową cechą mody, jej konstytutywną niejako jakością jest efemeryczność, krótkotrwałość, przemijanie pozornie bez śladu. Gdy moda trwa długo, przestaje być modą i - o ile nie przekształca się w swoje przeciwieństwo - staje się w najlepszym przypadku elementem nieuważnie obserwowanej rzeczywistości. (...) Traktując przemijanie mody, jej zmienność jako swoisty wyróżnik, należy równocześnie zwrócić uwagę na istotną opozycję, jaka zachodzi między nakazem powtarzalności, nakazem naśladowania, na którym moda  opiera się, a tkwiącym w nakazie powtarzalności sygnałem przemijania, unicestwienia, śmierci tego co modne."

Źródło definicji (papierowe): Alicja Kuczyńska, Wzory modne w życiu codziennym, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1983, ss. 5-12.
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Antropologii i Socjologii Kultury - zawartość - opis hasła MODA

Wg Georga Simmla (1905), 1980: "Moda to naśladownictwo danego przykładu, zaspokajające pragnienie adaptacji społecznej: wiedzie jednostkę drogą, którą podróżują wszyscy, dostarcza ogólnych przesłanek sprawiających, że zachowanie każdej jednostki  staje się kolejnym przykładem. Zarazem w nie mniejszym stopniu zaspokaja pragnienie różnicowania, tendencję ku odmienności, pragnienie zmiany i przeciwieństwa - z jednej strony poprzez stałą zmianę treści, nadającą dzisiejszej modzie piętno indywidualne w przeciwieństwie do mody dnia wczorajszego i jutrzejszego, a z drugiej strony poprzez zróżnicowanie mody w zależności od klas społecznych - moda klas wyższych nigdy nie jest taka sama, jak moda klas niższych: w rzeczy samej moda ta zostaje zarzucona w chwili, gdy klasy niższe zaczynają ją sobie przyswajać. (...) Absolutna obojętność mody w stosunku do materialnych standardów życia znajduje doskonałą ilustrację w fakcie, że czasami zaleca coś całkiem odpowiedniego, czasami coś niejasnego, a czasami coś materialnie i estetycznie obojętnego. Moda respektuje wyłącznie motywację formalnospołeczną. (...)".

Wg Maxa Webera (1913), 2002: "Zwyczajem jest także <moda>. Zwyczaj jest <modą>, w przeciwieństwie do obyczaju wtedy, gdy to nowość (odwrotnie niż w przypadku obyczaju) danego zachowania sprawia, że działanie orientuje się na nie. Moda bliska jest <konwencji>, bo podobnie jak (zwykle) ona wynika ze stanowych interesów prestiżowych."

Wg Edwarda Sapira (1949), 1978:  "Można odróżnić  obyczaje długotrwałe i krótkotrwałe, zwane na ogół modą. Modę narzuca jednostka lub grupa jednostek. Moda trwająca tak długo, że pozwala to zapomnieć skład sięwzięła, staje się obyczajem. (...) Moda różni się od gustu tym, że sugeruje pewną dozę przymusu wywieranego przez grupę, przeciwstawiając się tym samym czysto indywidualnemu wyborowi spośród wielu możliwości. (...) Pojęcie <moda> może zawierać zarówno aprobatę, jak i potępienie. Ma ono charakter raczej opisowy (...) Gust uporczywie przeciwstawiający się modzie i stąd budzący podejrzenie, że mamy do czynienia z obsesją, może być również określany jako indywidualny snobizm. (...) Źródłem siły mody jest obyczaj - jej słabości wiodą ku dziwactwu. (...) Moda jest obyczajem udającym zarzucenie obyczaju. (...) Moda jest pojęciem wyraźnie historycznym. Wyrwana z właściwego jej miejsca w ciągu form, dana moda staje się całkowicie niezrozumiała. (...) Współczesna moda dąży do ogarnięcia wszystkich warstw społecznych. Ponieważ moda zawsze była oznaką przynależności do określonej warstwy społecznej i ponieważ ludzie zawsze odczuwali potrzebę zbliżenia się do klasy uznawanej za wyższą niż ich własna, przeto moda najpewniej zawsze przyjmowana była raczej przez kręgi o statusie społecznym niższym niż przypisywany grupom ustalającym modę."

Wg Rolanda Barthesa (1967), 2005: "Wszelako pracując nie nad  Modą realną [ubiorami noszonymi lub sfotografowanymi - BF], lecz Modą pisaną (a ściślej: opisaną) autor ufa,  że (...) przestrzegał pewnej złożoności i ładu projektu semiologicznego. (...) chodzi o cechy ubraniowe już ukonstytuowane (przynajmniej idealnie) w system znaczenia. Przedmiotem analizy nie jest zatem proste nazewnictwo lecz prawdziwy kod, nawet jeżeli ów kod zwsze jest tylko <mówiony>. (...) Te dwie klasy komutatywne, świat  i ubiór, pokrywają dużą część wypowiedzi Mody: wszystkie te, w których żurnal przypisuje ubiorowi jakąś funkcję lub, mniej wyraźnie, jakąś konwencję: dodatki czynią wiosnę, po południu oczywiste są marszczenia (...). Otóż trzeba przypomnieć, że każdemu opisowi ubioru przyświeca pewien cel: chodzi o objawienie, czy też o przekazanie Mody - każdy zanotowany ubiór jest zbieżny z bytem mody (...) a jeśli Moda to normatywna całość, niestopniowalne prawo, to doprowadzenie do zmiany Mody jest równoznaczne z wyjściem poza nią (...) oznacza współzależne przejście odMody do tego, co niemodne."

Wg Jana Mukařovský'ego (1970), 1971: "Właściwym terenem mody są pozaartystyczne zjawiska estetyczne, czasem jednak wkracza także do sztuki, zwłaszcza do jej niektórych bocznych odgałęzień (np. sztuki salonowej czy bulwarowej), oddziaływując tu przede wszystkim poprzez wpływ na konsumpcję. Przykładem może tu być upodobanie do obrazów o określonej tematyce jako elementu standardowego wyposażenia mieszkania (np. martwa natura z kwiatami)."

Źródło definicji (papierowe): Georg Simmel, Filozofia Mody, (w:) Sławomir Magala, Simmel, Warszawa: WP, 1980, ss. 182-183., Źródło definicji (papierowe): Max Weber, Gospodarka i Społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, tłum. Dorota Lachowska, Warszawa: PWN, 2002, s.22., Źródło definicji (papierowe): Edward Sapir, Zwyczaj, Moda (w:) tegoż, Kultura, język, osobowość, Warszawa: PIW, 1978, ss.227-248., Źródło definicji (papierowe): Roland Barthes, System mody, Kraków: Wyd. UJ, 2005, ss.16, 38. , Źródło definicji (papierowe): Jan Mukařovský, Wśród znaków i struktur, Warszawa: PIW, 1970, s.83.
Podobne terminy (linki wewnętrzne):
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Inspiracji - zawartość - opis hasła MODA

„«Moda to pogoń – zawsze daremna, często śmieszna, niekiedy niebezpieczna – za najwyższym, idealnym pięknem». (…) Motto Balzaca to świetny punkt wyjścia do rozważań o czasie piekielnym. A mianowicie o tym, że podobnie jak ten czas nie chce nic wiedzieć o śmierci, tak też moda drwi sobie z niej…”

Źródło definicji (papierowe): Walter Benjamin, Pasaże, tłum. Ireneusz Kania, Kraków: Wyd. Literackie, 2005, s.95.
Podobne terminy (linki wewnętrzne):
Hasło wprowadził(a): Anastazja Dwulit