BIUROKRACJA

Hierarchiczna, regulowana przepisami organizacja, oparta na określonym w kontrakcie stosunku bezpośredniej zależności służbowej między zwierzchnikiem i podwładnym, której personel przyjmuje stałe wynagrodzenie pieniężne. Termin "biurokracja" pojawił się w XVIII w. we Francji. W XIX w. stosowano go w odniesieniu do administracji państwowej. Pierwsze formy biurokracji jako zjawiska cywilizacyjnego powstały w imperiach starożytnych (Egipt, Rzym, Chiny). Zrodziła je konieczność mobilizowania mas ludzkich w celach militarnych (biurokracja wojskowa) i do prac irygacyjnych oraz konieczność ściągania podatków (biurokracja fiskalna). Personel administracji podatkowej rekrutował się z grup nie należących do uprzywilejowanych warstw społeczeństwa i był zależny od władcy. Władcy wykorzystywali biurokrację do umocnienia własnej pozycji przeciwko arystokracji. Funkcjonowanie biurokracji mogło sprzyjać racjonalizacji władzy państwowej (przez powstanie prawa), a także rozwojowi gospodarczemu w wyniku wzrostu przewidywalności działań politycznych.

Współczesna biurokracja państwowa ma swe korzenie w zmianach, które następowały w Europie od czasów średniowiecza, a przede wszystkim w rozpoczętym w okresie renesansu tworzeniu się monarchii absolutnych. Ukształtowanie się nowoczesnej biurokracji poprzedziły 3 długotrwałe procesy: 1) specjalizacja funkcji administracyjnych wykonywanych na dworach królewskich i książęcych, a następnie oddzielenie tych funkcji od dworu, 2) obejmowanie stanowisk administracyjnych przez wykształconych na uniwersytetach jurystów, 3) przechodzenie funkcji administracyjnych z rąk dowódców wojskowych w ręce urzędników cywilnych. Wszystkie cywilizacyjne wstrząsy ostatnich stuleci jedynie umacniały tendencję do dalszej racjonalizacji aparatu biurokratycznego. Zarazem w coraz większym stopniu zaczął on przejmować funkcje, które przedtem pełniły: rodzina, wspólnota sąsiedzka lub różnego rodzaju stowarzyszenia. Najpełniejszą analizę współczesnej biurokracji przeprowadził Max Weber. Sformułował on na potrzeby badań nad rozwojem cywilizacji tzw. typ idealny biurokracji. Uważał biurokrację za jeden z głównych elementów cywilizacji europejskiej. Zastosowanie tego typu organizacji w dziedzinie polityki i gospodarki zapewniło, jego zdaniem, Europie i jej kręgowi cywilizacyjnemu ogromną przewagę w sprawności działania i technice.

W języku potocznym biurokracja oznacza niesprawne i nieskuteczne działanie administracji państwowej, nadmierną formalizację i opieszałość w załatwianiu spraw.