SYNTAGMA

Wyobrażona potencjalna całość uniwersalna albo realna suma wszystkich cząstkowych etnicznych i narodowych systemów danego rodzaju: wszelkich religii, wszelkich języków, zbiorów obyczajów, systemów sztuk, jakie kiedykolwiek i gdziekolwiek realizowano w dziejach całej ludzkości. Termin „syntagma” nawiązuje  do koncepcji strukturalistów francuskich, a zwłaszcza Rolanda Barthes'a, który językoznawcze określenie osi paradygmatycznej i syntagmatycznej rozciąga na inne sfery kultury, na przykład dziedzinę stroju i komponowania posiłków. W kulturowej syntagmie, jak w językowej wypowiedzi, reguły syntaktyczne wyznaczają związki pomiędzy poszczególnymi elementami. Syntagma kultury narodowej tym się jednak różni od związku rozpatrywanego przez Barthes’a, że jej elementy są czerpane z różnych systemów. Występuje tu tylko pewna analogia z pojęciem językoznawczym, a cała strukturalistyczna koncepcja jest także traktowana tylko jako użyteczna metafora. Należy bowiem zgodzić się w tym punkcie ze stanowiskiem Margaret Archer, która krytykuje stosowane przez strukturalistów praktyki przenoszenia koncepcji lingwistycznych do analizy innych dziedzin kultury. Metaforycznie więc tylko traktowane pojęcie syntagmy ma uzmysłowić związki zachodzące pomiędzy poszczególnymi systemami kultury tej samej zbiorowości narodowej. Spośród wielu innych wspólnot kulturowych, takich jak grupy celowe, kategorie zawodowe, a nawet klasy społeczne, zbiorowości narodowe i etniczne wyróżniają się wielością i złożonością elementów swoich kultur. Sam ten fakt uzasadnia potrzebę poszukiwania wewnętrznego związku łączącej je kultury. W zastosowanym tu ujęciu nie zmierza się przy tym do odnajdywania głębokich funkcjonalnych lub strukturalnych zasad takiego związku. Chodzi o sprawę daleko prostszą i bardziej banalną, o stwierdzenie, że pomiędzy językiem a literaturą, religią a obyczajem, humanistyką a literaturą i tradycją danego narodu istnieją nierozerwalne powiązania. Wewnętrznie sprzeczne byłoby pojęcie narodu, który w obcym języku (innym niż język domowy) przekazuje treści literackie odnoszące się wyłącznie do innej grupy i tradycji, kieruje się jeszcze innymi normami obyczaju, bez związku z tą tradycją i literaturą, oraz wyznaje religię nie mającą żadnych punktów stycznych z żadną z wymienionych dziedzin, także z folklorem. „Syntagmy” kultury narodowej – inaczej niż językowej – nie należy jednak traktować zbyt sztywno. Odmiany formalnie tych samych wyznań w obrębie różnych kultur narodowych nie są identyczne. Elementy systemów, nawet jednolitych w swej genezie, ulegają bowiem etnicyzacji wchodząc w obręb innych kultur. Jako przykład może służyć polski katolicyzm z jego swoistą obrzędowością, pocztem polskich świętych i szczególnym kultem Matki Boskiej, formalnie uznanej w XVII w. za Królową Korony Polskiej. Zjawiska etnicyzacji nie zaprzeczają jednak istnieniu podobieństw zbliżających do siebie kultury narodowe i działających w kierunku uniwersalizacji przekraczającej granice syntagmy.