W pierwszej połowie XIX wieku nacjonalizm oznaczał dążenie do wyzwolenia narodowego, był doktryną emancypacji, wolności i suwerenności ludów. Postawa nacjonalistyczna wyrażała głębokie umiłowanie ojczyzny, gotowość do poświęceń dla sprawy narodowej i wrażliwość na problematykę uciskanych grup narodowych. Pierwsi nacjonaliści - choć sami tak o sobie nie mówili, nazwano ich tak dopiero pół wieku później - byli bojownikami „za naszą i waszą wolność”, przemierzali Europę, walcząc w rozmaitych ruchach wyzwoleńczych narodów zależnych i podporządkowanych. To pozytywne skojarzenie nacjonalizmu z wolnością zaczęło jednak zanikać w drugiej połowie lat siedemdziesiątych XIX wieku, kiedy nacjonalizm zaczął być łączony z bezwzględną formą walki o interes narodowy i polityką ekspansji terytorialnej. Dziś słowo „nacjonalizm” występuje w rozmaitych kontekstach. Używane jest w odniesieniu do sytuacji, gdy brak jest państwa narodowego i toczy się o nie walka, jak również (...) gdy byt państwa nie jest zagrożony, przeciwnie, prowadzi ono politykę podbojów terytorialnych. O nacjonalizmie mówi się w przypadku społeczeństw homogenicznych etnicznie, ale też w relacji od społeczeństw wielokulturowych. Nacjonalizm łączony jest z polityką, kulturą, gospodarką i szczególną postawą psychiczną, dlatego niemożliwe jest podanie jednej definicji nacjonalizmu czy jednego skończonego zakresu spraw, do których się odnosi.
(drobne zmiany red. - BF)