Cielesność (embodiment) - termin, który powstał w celu odróżnienia od pojęcia "ciała" - zakładającego, że ludzki organizm jest zjawiskiem danym, niepodlegającym społecznym przekształceniom w procesie np. socjalizacji, interakcji, interpretacji roli płciowej. Embodiment może być także rozumiane jako ucieleśnienie (wniknięcie, wejście w ciało) ideologii, praktyk społecznych, stanów, pożądanych w danej grupie cech. (...) Uczonym, który wprowadził podstawowy dla zachodniej kultury sposób myślenia o cielesności, był Kartezjusz. W jego koncepcji jedynie ludzka dusza jest w stanie wątpić, pojmować, ma wolę i odczuwa. Ciało jest od niej zależne. Jest ono maszyną, mechanizmem wprawianym w ruch przez duszę, która zdaniem Kartezjusza może bez niego istnieć. Tak ścisłe rozróżnienie na ciało i duszę ma daleko idące skutki dla naukowego traktowania cielesności. W wyniku tego podziału ciało stało się głównie przedmiotem zainteresowania nauk przyrodniczych.
Socjologia cielesności sięga m.in. po dorobek antropologii. (...) Według Marcela Maussa ludzie używają ciała jak narzędzia. Konieczne jest nauczenie się, jak się nim posługiwać, co z kolei zależy od kultury, płci, wieku, sprawności fizycznej i innych cech jednostki czy grupy. Podobnie jak Pierre Bourdieu, Mauss [o wiele wcześniej - w 1936 r. - A.O-Ł] zwraca uwagę, że sposób posługiwania się ciałem internalizujemy w procesie socjalizacji oraz, że jest to nawyk zależny od pozycji społecznej i prestiżu. Jednocześnie podkreśla, że sposoby te mają konsekwencje czysto fizyczne w budowie ciała.
Innym klasykiem socjologicznych i filozoficznych rozważań nad tematyką cielesności jest Michel Foucault. (...) W koncepcji władzy prezentowanej przez tego autora kontrola i dyscyplina rozciąga się na wszystkie sfery życia jednostek. Wnika w ich ciała poprzez ciągłe ćwiczenia, nieustające ingerowanie władzy w każdy ich fragment. Władza dyscyplinująca dlatego odnosi tak wielki, zdaniem Foucaulta, sukces, gdyż każdy element ciała jednostki: żołnierza, ucznia czy pacjenta musi odpowiadać wzorcowi narzuconemu przez zhierarchizowaną władzę. Ciało takie jest efektem produkcji, w wyniku której przymus, plan wnika w ciało i przemienia je na odpowiadające regulaminowi. Ciało ma zatem nieść za sobą pewne konkretne wartości wyznawane w danym środowisku. Jest ono traktowane jak obiekt, który można przekształcić, zmienić, wyszkolić, zdyscyplinować, nałożyć na nie kontrolowalne ramy społeczne. (...) Foucault zwraca także uwagę na różne podejścia władzy do ciała na przestrzeni wieków. (...) Jest także autorem Historii seksualności, w której prezentuje koncepcję nieobecności seksualności w dyskursach świata zachodniego. (...) O tej sferze ludzkiego istnienia mówi się językiem medycyny i moralności zakorzenionej w religii. Z tymi zjawiskami związane są także biopolityka i biowładza. Polegają one, ujmując bardzo skrótowo, na sprawowaniu kontroli nad ciałami jednostek i grup społecznych.
Istotny wkład w rozumienie organizmu ludzkiego jako cielesności wniósł Maurice Merleau-Ponty. Doświadczanie własnej cielesności jest, według niego, niezależne od stanu faktycznego, "zewnętrznego". Istnieje ona bowiem przede wszystkim w świadomości właściciela, jest środkiem naszego "bycia w świecie". Fizyczność mamy do swej dyspozycji i poprzez nią wiążemy się z danym środowiskiem, grupą, poprzez nią także możliwa jest nasza aktywność. (...) W zbliżony sposób rozumie to zjawisko[ Erving - A.O-Ł] Goffman. Ludzki organizm jest dla niego "urządzeniem o dużym znaczeniu dla rozwoju zdarzeń i jego właściciel zawsze wystawia je na pierwszą linię". Cielesność, w szczególności gesty, wyrazy twarzy mają bardzo duże znaczenie dla przebiegu występu czy negocjacji znaczeń i konstruowania porządku interakcji. W owych negocjacjach istotną rolę odgrywa interpretacja znaków przekazywanych przez cielesność. Jest ona tu traktowana jednocześnie jako element działania i jako kontekst.
Merleau-Ponty zwraca także uwagę na fakt, że nasza fizyczność jest nam dana stale, istnieje zatem na marginesie naszych doświadczeń, nie uzmysławiamy sobie jej istnienia, o ile np. choroba lub niesprawność nie utrudniają nam jej "używania". Ciało może być również zaprogramowane przez świadomość, aby doświadczać, czy też postrzegać się w określony sposób. Jego doświadczanie może zależeć od sytuacji, zadania czy kontekstu. Cielesność to także narzędzie naszego komunikowania się z Innym i z obiektami, które w czasie używania zostają wcielone do naszego ciała. Ciało nie jest zatem nigdy ciałem obiektywnym, danym z góry, niezmiennym, ale fenomenalnym, które doświadczamy w rozmaity sposób, które przekształcamy i za pomocą którego komunikujemy się z partnerami interakcji. Cielesność wg Merleau-Pontiego wydziela sens, który nabyła w procesie socjalizacji, doświadczania, aby wpływać na inne "wcielone podmioty".
Pierre Bourdieu przedstawia sposoby społecznego konstruowania fizyczności na przykładzie ról płciowych. Opisuje kształtowanie męskości dominującej, aktywnej i zauważa, że społecznie samo ciało dzieli się na dwie sfery: prywatną i publiczną. Ta publiczna stereotypowo przynależy mężczyznom - zawiera się w niej twarz, czoło, oczy, usta, broda. Odpowiedniego "noszenia" tych elementów cielesności chłopiec uczy się od najmłodszych lat, dają mu one poczucie tożsamości i honoru. (...) Sfera prywatna ciała jest zasłonięta, wstydliwa i stereotypowo zarezerwowana dla kobiet. Także relacja nad/pod w stosunku seksualnym jest kulturowo i stereotypowo określona. (...) Takie zawarcie znaczeń w cielesności powoduje odmienne jej doświadczanie przez kobiety, mężczyzn, osoby homoseksualne obu płci, a także odmienne postrzeganie i doświadczanie różnych fragmentów swej fizyczności przez różne osoby. (...)
Uczonymi również bardzo zainteresowanymi kwestią ciała są badacze gender. W badaniach gender, queer, a także w socjologii feministycznej zwraca się szczególną uwagę na podstawową rolę ciała w budowaniu hierarchii płci oraz na rozróżnienie na płeć biologiczną (sex) i społeczną/kulturową (gender). Badaczom tych zjawisk zawdzięczamy zauważenie znaczenia wpływu norm kulturowych na kształtowanie tożsamości kobiet i mężczyzn oraz odmiennych sposobów posługiwania się ciałem, niezależnych od biologicznego wyposażenia. (...) Ciało w koncepcji feministycznej jest ciałem ukształtowanym społecznie. Wszelkie teorie dotyczące gender podkreślają znaczenie wychowania i wpływu rozmaitych dyskursów na rozwój i kształt ciała, a minimalizują wpływ czynników biologicznych. (...)
Pomocne w badaniu cielesności jest stosowanie nie tylko technik opartych na tekście, ale także fotografii, zapisów wideo. Cielesności nie można bowiem badać tylko z dystansu i traktować jej wyłącznie jako narracji.