Analiza dyskursu jest ramą teoretyczno-metodologiczną, której kluczowym założeniem ontologicznym jest nierozerwalne powiązanie praktyki językowej i społecznej, symboliczno-materialna konstrukcja rzeczywistości społecznej. Na płaszczyźnie epistemologii analiza dyskursu postuluje możliwość poznania zjawisk i procesów społecznych poprzez badanie reguł, mechanizmów i produktów komunikacji. (...)
Analiza dyskursu skupia się na momentach współoddziaływania na siebie struktur i reguł językowych, procesów poznawczych oraz relacji i struktur społecznych. (...) Wyłonienie się analizy dyskursu jako odrębnego podejścia związane jest niewątpliwie ze zwrotem lingwistycznym w naukach humanistycznych i społecznych w latach 60. XX w. Zwrot lingwistyczny był swoistym odkryciem czynnej roli języka w tworzeniu rzeczywistości społecznej oraz w procesach poznawczych i sensotwórczych. (...) Innym ważnym źródłem teoretycznym analizy dyskursu jest filozofia analityczna. Sformułowana przez Johna Austina, rozwijana i zmieniana przez Johna Searle'a teoria aktów mowy (czynności mowy) w znaczący sposób wpłynęła na konceptualny zarys analizy dyskursu. (...) Wreszcie ważną rolę w formowaniu analizy dyskursu odegrała historia idei Michela Foucaulta, w której nacisk jest położony na powiązanie dyskursu z władzą. Procesy tworzenia znaczeń są pojmowane jako praktyki społeczne, a dyskurs to system myślenia i działania umieszczony w perspektywie historycznej. (...)
Instytucjonalny rozwój analizy dyskursu związany jest z pojawieniem się specjalistycznych periodyków i serii wydawniczych, interdyscyplinarnych programów nauczania i centrów badawczych. (...)
Ponad trzydzieści lat po ukształtowaniu się analizy dyskursu jako odrębnego interdyscyplinarnego podejścia teoretyczno-metodologicznego pole to charakteryzuje się wewnętrznym zróżnicowaniem. W ramach analizy dyskursu wyróżnić można następujące podejścia:
- psychologiczną analizę dyskursu - charakteryzuje się koncentracją na powiązaniach procesów mentalnych i zachowań językowych, posługuje się m.in. pojęciem repertuarów interpretacyjnych, modeli mentalnych i reprezentacji społecznych. Prace w ramach tego podejścia dążą do ukazania tego, w jaki sposób język przyczynia się do konstruowania doświadczenia, tożsamości i rzeczywistości psychologicznej;
- analizę konwersacyjną - jedno z najbardziej metodologicznie wyrafinowanych podejść, w ramach którego udało się w pełni zrealizować postulat badania języka w kontekście jego użycia, dlatego też jest, by tak rzec, najbardziej socjologiczną metodą w ramach analizy dyskursu, choć samo umieszczenie jej w obrębie analizy dyskursu jest sporne, gdyż uznawana bywa za odrębną dyscyplinę;
- krytyczną analizę dyskursu;
- teorię dyskursu Ernesto Laclau i Chantal Mouffe, powiązaną z teorią demokracji, teorię z pogranicza marksizmu i poststrukturalizmu, koncentrującą się na roli języka w kształtowaniu woli politycznej i rywalizacyjnym dochodzeniu do władzy. (...)
Niezależnie od podejścia, potencjalnym przedmiotem analizy dyskursu, może być każda praktyka społeczna, gdyż każda jest aktem produkcji znaczenia (semiozy). I tak na przykład analiza dyskursu bada wytwarzanie tożsamości. (...) W perspektywie analizy dyskursu tworzenie tożsamości społecznych otrzymuje znaczenie dyskursywnego (np. poprzez narrację) wiązania własnych doświadczeń ze znaczącymi symbolami, instytucjami, praktykami i pozycjami społecznymi. Dyskurs publiczny, a szczególnie dyskurs mediów i polityki, może posłużyć za drugi przykład przedmiotu analizy dyskursu. (...) Metody badań dyskursu publicznego rozciągają się między krytyczną analizą dyskursu, a analizą konwersacyjną.