Roczny plan dochodów i wydatków JST uchwalany w formie uchwały budżetowej. Jednostki samorządu terytorialnego samodzielnie prowadzą gospodarkę finansową na podstawie uchwały budżetowej. Konstytucja RP zapewnia udział w dochodach publicznych jednostkom samorządu terytorialnego odpowiednio do przypadających im zadań.
Do wyłącznej właściwości organu stanowiącego JST należy uchwalanie budżetu JST, rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium z tego tytułu.
Komisja rewizyjna opiniuje wykonanie budżetu JST i występuje z wnioskiem do organu stanowiącego JST w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium organowi wykonawczemu JST. Wniosek w sprawie absolutorium podlega zaopiniowaniu przez regionalną izbę obrachunkową.
Do zadań organu wykonawczego JST należy wykonywanie budżetu jak również odpowiedzialność za prawidłową gospodarkę finansową JST. Kontrolę gospodarki finansowej JST i związków sprawują regionalne izby obrachunkowe.
Gospodarka finansowa JST jest jawna. Przejawia się to głównie przez jawność debaty nad budżetem, opublikowanie uchwały budżetowej oraz sprawozdań z wykonania budżetu.
Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są:
1) dochody własne, np. dochody z podatków i opłat; dochody z majątku, spadki, zapisy i darowizny na rzecz JST, odsetki od udzielanych pożyczek, dotacje z budżetów innych JST,
2) subwencja ogólna (dla gmin i powiatów składa się z części oświatowej, wyrównawczej i równoważącej, dla województwa z części oświatowej, wyrównawczej i regionalnej)
3) dotacje celowe z budżetu państwa (na zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami, zadania realizowane przez JST na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej, usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk żywiołowych; finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych oraz na realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych).
Dochodami JST mogą być również: środki z funduszy celowych, pozyskiwane na podstawie odrębnych przepisów oraz dotacje udzielane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej na podstawie odrębnych przepisów.
Wydatki budżetu JST są przeznaczone na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności na:
1) zadania własne jednostek samorządu terytorialnego;
2) zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone ustawami jednostkom samorządu terytorialnego;
3) zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia;
4) zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego;
5) pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną odrębną uchwałą przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego;
6) programy finansowane z udziałem środków z budżetu UE, pomocy z EFTA i środków niepodlegających zwrotowi z innych źródeł zagranicznych.
Różnica między dochodami a wydatkami budżetu jednostki samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu jednostki samorządu terytorialnego albo deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego, który może być sfinansowany przez przychody z: sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez JST; kredytów; pożyczek; prywatyzacji majątku JST; nadwyżki budżetu JST z lat ubiegłych; wolnych środków jako nadwyżki środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu JST, wynikających z rozliczeń wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek z lat ubiegłych.
W budżecie jednostki samorządu terytorialnego tworzy się rezerwę ogólną, w wysokości nie niższej niż 0,1% i nie wyższej niż 1% wydatków budżetu. W budżecie jednostki samorządu terytorialnego mogą być tworzone również rezerwy celowe na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu jednostki samorządu terytorialnego; na wydatki związane z realizacją programów finansowanych z udziałem środków z budżetu UE, pomocy z EFTA oraz gdy odrębne ustawy tak stanowią.
Stan na 11.12.2013 r.