JEDNOSTKA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO (JST)

Lokalna lub regionalna wspólnota samorządowa (ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową). Od 1 stycznia 1999 r. na obszarze Polski obowiązuje trójszczeblowa struktura samorządu terytorialnego: samorząd gminny, samorząd powiatowy, samorząd województwa. Struktura ta została ustanowiona przez ustawę z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. 1998 nr 96 poz. 603). Każda z wyżej wymienionych struktur jest jednostką samorządu terytorialnego posiadającą osobowość prawną, prawa majątkowe i samodzielność podlegającą ochronie sądowej. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.

Jednostki samorządu terytorialnego uczestniczą w sprawowaniu władzy publicznej w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych. Wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego.

Zgodnie z Konstytucją RP ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej, czyli przeniesienie części uprawnień i odpowiedzialności władzy publicznej z organów władzy państwowej na organy władzy samorządowej możliwie najniższego szczebla. Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi jedynie z punktu widzenia legalności, a nie legalności, gospodarności, rzetelności i celowości. Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.

Zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania własne. Jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawa może zlecić jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie innych zadań publicznych. Ustawa określa tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych. Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej rozstrzygają sądy administracyjne.

Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo zrzeszania się oraz przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych oraz współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Stan na 11.12.2013 r.