DOBROBYT

dobrobyt, ekon. stan całkowitego zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb jednostki i społeczeństwa.

Dobrobyt wyzwala poczucie szczęścia, samorealizacji i kształtuje postawy estetyczne wobec otaczającej rzeczywistości. Dobrobyt wartościowano w kategoriach etycznych (starożytność, średniowiecze) i ekonomicznych (od czasu powstania ekonomii jako nauki, czyli od momentu powstania ekonomii klasycznej). Współczesne podejście etyczne wywodzi się z XVIII-wiecznej teorii utylitaryzmu, a szczególnie koncepcji J. Benthama, mówiącej o miarach szczęścia w postaci hedonistycznych uczuć przyjemności i przykrości. Wyrosła z niej później zasada największego szczęścia dla jak największej liczby ludzi będąca normą dobrobytu społecznego. Koncepcja ta nie zakorzeniła się w ekonomii klasycznej, była natomiast podstawą poszukiwań dla ekonomii neoklasycznej. Klasycy ekonomii utożsamiali wzrost dobrobytu ze wzrostem produktu narodowego. Współcześnie obiektywną, ekonomiczną miarą dobrobytu społecznego jest wartość dochodu narodowego brutto w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Miarę tę krytykowano na gruncie zasad podziału, efektów zewnętrznego wzrostu, kierunków inwestycji, zabezpieczenia społecznego. Krytyka doprowadziła do powstania tzw. metody genewskiej (dystansowej, ilościowej), która przy konstrukcji wskaźników społecznych pokazuje zmiany dobrobytu w wybranych strukturach społecznych, czasowych i przestrzennych. Współtwórcą tej metody jest polski ekonomista J. Drewnowski (Studies in the Measurement of Levels of Living and Welfare 1970, On Measuring and Planning the Quality of Life 1974). Należy jednak zaznaczyć, że nie doszło do jednoznacznego ustalenia i powszechnego przyjęcia metody genewskiej. Stworzono natomiast system wskaźników społecznych mierzących zużycie produktu narodowego według kryteriów zaspokajania podstawowych ludzkich potrzeb. Do podstawowych wskaźników zaliczono stopień zaspokojenia potrzeb w zakresie wyżywienia, odzieży, ubrania, mieszkania, zdrowia, oświaty, wypoczynku, bezpieczeństwa, jakości otoczenia społecznego oraz jakości otoczenia fizycznego. Jakość życia społecznego, będąca miarą dobrobytu, była określona za pomocą wskaźnika skonstruowanego na podstawie średnich ważonych miar zaspokajania poszczególnych potrzeb. System wskaźników społecznych był wielokrotnie krytykowany jako nieodzwierciedlający zróżnicowania poziomu życia wewnątrz społeczeństw o różnym przekroju socjalnym. Próbą korekty wskaźnika mierzącego przeciętny poziom zaspokajania danej potrzeby było wprowadzenie tzw. krzywej Lorentza, która korygowała poziom wskaźnika o współczynnik dystrybucji. Wprowadzono również tzw. współczynniki transformacji, pokazujące ilościowe zależności między poziomem produkcji danej branży a wysokością wskaźnika. Celem teorii wskaźników społecznych było przygotowanie elementów polityki prowadzącej do podnoszenia jakości życia na podstawie osiągniętego produktu narodowego, jak również poziomu cywilizacji, ściśle związanego z jakością życia. Wśród innych sposobów pomiaru dobrobytu wyróżnić można m.in. metodę wartościową (kosztową) oraz kategorię dobrobytu ekonomicznego netto (T. Miyazaki Economic Growth and Social Development — Economic Planning and Macroeconomic Policy 1971, W.D. Nordhaus, J. Tobin Measurement of Economic and Social Performance 1973). Istnieją też wskaźniki zróżnicowania dochodowego społeczeństwa (współczynnik Giniego) ujawniające egalitarystyczny lub elitarystyczny model podziału dochodu narodowego.