MODUS

Nazwa definicji: 
MODUS
Treść wpisu: 

Wg  Ilustrowanej Encyklopedii Trzaski, Everta i Michalskiego (1927): "Modus (modi), 1) w filozofji Spinozy nieistotne i zmienne przejawy atrybutów substancji; 2) w statystyce: wartość liczbowa, powtarzająca się w szeregu pomiarów eksperymentalnych, czy innych, największą ilość razy; 3) w muzyce dawniejszej jedna z tonacyj kościelnych czyli, jak się wyrażano inaczej, rodzaj oktawy, np. Modus Dorius była to gama od małego d do pierwszego wiolinowego (d1), bez jakichkolwiek znaków."

Wg Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN (1966): "(...) 1) Termin, w najszerszym pojęciu oznaczający sposób, zasadę wyboru i interwałowego układu dźwięków w oktawową → skalę, stanowiącą podstawowy materiał do tworzenia kompozycji muzycznych; (...) terminu <modus> używa się jednak  - w ściślejszym znaczeniu -  tylko w odniesieniu do tych skal, które stanowią podstawę dźwiękową chorału gregoriańskiego i dawnej muzyki europejskiej od średniowiecza do ok. 1600; synonimami terminu <modus> są także określenia: skala modalna, skala kościelna, natomiast terminy <gama> i <tonacja> wiążą się wyłącznie ze skalami późniejszego  systemu dur - moll. (...)

2) Termin używany na określenie podstawowych schematów rytmicznych w systemie rytmicznym XIII wieku (tzw. rytmika modalna). W teorii modalnej rozróżniano 6 modi, każdy z nich miał metrum trójdzielne; modusy oznaczane były liczbami, a ponieważ układ ich wartości rytmicznych (jednostki długie i krótkie) zbliżony był do układu iloczasowego w stopach metrycznych poezji greckiej, przeto dla identyfikacji używano także (od ok.1290) greckich nazw tych stóp: modus I (trocheiczny), II (jambiczny), III (daktyliczny), IV (anapestyczny), V (spondeiczny), VI (tribrachiczny). W kompozycjach (organum, clausula, motet) stosowano w każdym głosie inny modus powtarzany niezmiennie przez cały utwór. (...)"

Rodzaj słownika: 
Słownik Terminów Encyklopedycznych
Źródło definicji (papierowe): 
Stanisław Lam (red.),Ilustrowana Encyklopedia Trzaski, Everta i Michalskiego, t.3, Warszawa:Księgarnia Trzaski, Everta i Michalskiego, 1927, s.562.
Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t.7, Warszawa: PWN, 1966 s.404.
Dodane przez: 
Węzeł centralny