WSKAŹNIK

Wpisy terminu w różnych słownikach wraz z komentarzami.

Słownik Terminów Encyklopedycznych - zawartość - opis hasła WSKAŹNIK

1) wg Leksykonu PWN: "(metodol.) własność połączona z pewną inną własnością takim stałym związkiem, że wystąpienie jej pozwala (bezwyjątkowo lub statystycznie) stwierdzić obecność lub przewidzieć zajście tej innej własności." 

2) Wg Encyklopedii Socjologii: "wskaźniki są narzędziem pomiaru zjawisk społecznych, co kwalifikuje je do roli kluczowego ogniwa w procesie badawczym. (...) Wskaźnik jest to określony fakt (indicator), który pozwala stwierdzić występowanie i stopień intensywności badanego zjawiska, czyli indicatum. (...) Jedną z kluczowych decyzji, jakie należy podjąć na etapie konceptualizacji problemu badawczego, jest rozstrzygnięcie, czy wskaźnik ma być zmienną nominalną, porządkową, interwałową czy ilorazową (podkreśl. - BF). Decyzja ta przesądza o charakterze interpretacji ustaleń i wyborze mierników statystycznych na etapie analiz. Przykładami zmiennych nominalnych są <płeć>, <region zamieszkania> czy <przynależność do partii politycznej>: wyróżnia się wówczas dwie lub więcej kategorii, którym można przypisać określone wartości liczbowe (...) W przypadku zmiennych nominalnych liczby służą wyłącznie klasyfikacji badanych obiektów i są nazwami wyróżnionych wartości, co wyklucza posługiwanie się operacjami matematycznymi na etapie analiz. Nie ma empirycznego sensu stwierdzenie, że np. mężczyźni lokują się na jakiejś skali wyżej (lub niżej) od kobiet (?- BF) lub że <Warszawa+Poznań=Kraków>, dlatego zmienne nominalne reprezentują najniższy poziom pomiaru. (Podkreśl. - BF) (...) pomiar porządkowy opiera się na założeniu, że wartości zmiennej są odzwierciedleniem naturalnej hierarchii analizowanych obiektów, lecz nie przyjmuje się tu żadnych założeń dotyczących <odległości> między kolejnymi punktami. Klasycznym przykładem zmiennych porządkowych są skale postaw, gdzie np. poszczególnym kategoriom odpowiedzi (np. od <zdecydowanie się zgadzam> do <zdecydowanie się nie zgadzam>) przypisane są wartości od 1 do 5, bez orzekania czegokolwiek na temat równości dystansów (między nimi - BF) (...) Posługując się zmiennymi porządkowymi można stosować dowolny zestaw wartości liczbowych pod warunkiem zachowania określonego porządku, co w dalszym ciągu wyklucza możliwość dodawania i odejmowania liczb. Zmienne interwałowe mają wszystkie własności zmiennych nominalnych i porządkowych, ale ponadto spełniają wymóg równości dystansów. Podręcznikowym przykładem skali interwałowej jest temperatura powietrza (...) (raczej chyba jej sposob mierzenia w skali np. Celsjusza - uwagi i podkreśl. BF). W przypadku takich zmiennych można już dodawać i odejmować, możemy też obliczać średnią i odchylenie standardowe zmiennej, wolna nam także twierdzić, że 25 stopni to więcej niż 20, ale nie możemy wysnuwać dalszych wniosków, (...) cechą skali interwałowej jest bowiem brak naturalnego punktu 0, który odpowiadałby <brakowi> natężenia analizowanego zjawiska. Zero jest arbitralne - zerowa temperatura nie oznacza jej braku. Naturalny punkt  zero mają skale ilorazowe (takie jak wiek, waga lub poziom dochodów), które pozwalają dzielić mnożyć i formułować stwierdzenia odnoszące się do równości <stosunków> między wartościami (ilorazów). Z tego względu skale ilorazowe są najmocniejszym rodzajem skal; gwoli prawdy należy stwierdzić, że w praktyce skale interwałowe są traktowane tak jak ilorazowe, co rozszerza wachlarz operacji statystycznych i ułatwia analizy." 

3) Wg  Naukowiec.org (dostęp 15.05.2014): "Zmienne a wskaźniki zmiennych to dwie różne kwestie, choć czasem mogą się wydawać tym samym. Posłużmy się przykładem:  badacze chcą zbadać czy inteligencja wpływa na twórczość, tzn. czy osoby bardziej inteligentne oznaczają się większym poziomem twórczości. W tym celu zbadali poziom inteligencji, używając do badania testu matryc Ravene'a. W celu zbadania poziomu twórczości użyli testu Joy'a Guilforda, mierzącego poziom twórczości. Co zatem w badaniu jest zmienną a wskaźnikiem zmiennej? Zmienna ma charakter bardziej ogólny. Często mówi się, że jest to konstrukt teoretyczny, abstrakcyjny. Wskaźnik zmiennej ma natomiast charakter operacyjny, "namacalny". W podanym wyżej przykładzie:  zmienną możemy nazwać inteligencję i twórczość. (...) Wskaźnikiem zmiennych będą: dla inteligencji - wynik w teście matryc Ravena'a; dla twórczości - wynik w teście Joy'a Guilforda. Tak więc, zmienną nazywamy pewien konstrukt, w tym przykładzie cechę intelektu ludzkiego, natomiast wskaźnikiem nazywamy wynikiem "narzędzia" jakiego użyliśmy do zmierzenia zmiennej."



Źródło definicji (papierowe): 1) Leksykon PWN, Warszawa: PWN, 1972, s.1300., Źródło definicji (papierowe): 2) Encyklopedia socjologii, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2005, Suplement, ss.386-393.
Źródło definicji (elektroniczne): 3) hasło "Wskaźnik" na stronie naukowiec.org
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Teorii i Metodologii Badań Kultury - zawartość - opis hasła WSKAŹNIK

1) Wg Paula F. Lazarsfelda i Morrisa Rosenberga (1955): " Gdy już ustalony został zespół wskaźników, zachodzi pytanie, jak spośród nich wybrać te, które będą służyły za miary samego pojęcia, w odróżnieniu od tych, które będą służyły do (...) ustalania korelacji oraz do przewidywań na podstawie tego pojęcia? Innymi słowy, które wskaźniki uważa się za <część> pojęcia, a które traktować jako niezależne lub zewnętrzne w stosunku do niego."

2) Wg Stefana Nowaka (1970): "Wskaźnik (...) to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko, na podstawie zajścia którego wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem, bądź wreszcie z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko, jakie nas interesuje. Termin <wskaźnik> może być rozumiany wąsko, bądź szerzej. W rozumieniu węższym wskaźnikiem może być tylko cecha lub zjawisko obserwowalne, w rozumieniu szerszym - obserwowalność nie jest niezbędna, aby coś mogło być uznane za <wskaźnik>. (...) Czasem między zjawiskiem a wskaźnikiem zachodzi relacja tożsamości - sam wskaźnik jest właśnie tym zjawiskiem, jakie chcemy badać, a jego cechy charakterystyczne skladają się na definicję odpowiedniego pojęcia. Kiedy powiadamy, że ilość posiadanych pieniędzy jest dla nas wskaźnikiem <bogactwa> - to w gruncie rzeczy myślimy, iż termin <bogactwo> znaczy <ilość posiadanych pieniędzy>. (...) Wskaźniki takie, ściślej terminy je denotujące, definiują nam treść odpowiedniego pojęcia i nic więcej. Proponowałem nadać im nazwę wskaźników definicyjnych. (...) Wskaźniki definicyjne pojęć występujących w naukach empirycznych nazywano też definicjami operacyjnymi. Definicje takie mogą mieć charakter definicji równościowych bądź cząstkowych.(...) Często jednak związek między wskaźnikiem a zjawiskiem czy cechą przezeń wskazywaną nie jest oparty o konwencję terminologiczną, lecz jest związkiem rzeczowym, tj. zakłada istnienie między wskaźnikiem, a tym co on wskazuje, takiej zależności , która pośrednio lub bezpośrednio podległa jest empirycznej kontroli. W odróżnieniu od wskaźników definicyjnych nazwiemy je za Tadeuszem Pawłowskim, wskaźnikami rzeczowymi, wyróżniając dwie odmiany wskaźników rzeczowych o charakterze obserwowalnym. Do pierwszej kategorii wskaźników zaliczymy takie, w których zarówno wskaźnik, jak i zjawisko wskazywane (tj jak się to określa - indicatum) mają charakter zjawisk obserwowalnych. (...) W przypadkach tych wskaźnik wskazuje zjawiska różne od wskaźnika i oznaczane przez całkiem inne pojęcia, a związek łączący wskaźnik ze zjawiskiem  wskazywanym ma tutaj charakter statystycznej bądź bezwyjątkowej zależności empirycznej. Dlatego też tę kategorię wskaźników proponowałem nazwać wskaźnikami empirycznymi. Czasem wreszcie ze stwierdzenia występowania wskaźnika wnioskujemy, iż zaszło pewne zdarzenie (czy istnieje cecha), mające (...) charakter <własności ukrytej>, inferowanej z różnych swoich <symptomów>, ale bezpośrednio nieobserwowalnej. Z tego, że ktoś się zrobił <czerwony jak burak>, wnioskujemy, iż się <wstydzi> (...) Tutaj zajście zjawiska nie może być potwierdzone na drodze bezpośredniej obserwacji, odpowiednie twierdzenie uzasadniamy z reguły pośrednio inferując je zarówno z pewnych zaobserwowanych korelacji na poziomie obserwacyjnym, jak też i z pewnych założeń teoretycznych. Wskaźniki takie nazywać będziemy wskaźnikami inferencyjnymi." (podkreśl. - SN, BF)

3) Wg Tadeusza Pawłowskiego (1986): "Aby stosunek bycia wskaźnikiem zachodził między jakimiś dwiema cechami, cechy te musi łączyć pewien związek. Istota tego związku bywa pojmowana rozmaicie. Najczęśćiej nie jest ona wyraźnie charakteryzowana. Niekiedy stosunek zachodzący między własnością wskazywaną a wskaźnikiem określany bywa jako stosunek przyczyny do skutku. (...) możemy zaproponować następujące określenie wskaźnika: własność A jest wskaźnikiem własności B, jeżeli własności te łączy jakiś stałyzwiązek o charakterze bezwyjątkowej lub statystycznej regularności. (...) powiązania wskaźnika z indicatum [własnością wskazywaną - BF]  bywa różne, przy czym mogą zachodzić różnice pod dwoma ważnymi względami: 1) struktury logicznej oraz 2) metodologicznego charakteru tego związku. Struktura zdań wprowadzających wskaźniki może być rozmaita. Od  prostych  implikacji stwierdzających, iż wystąpienie wskaźnika jest warunkiem wystarczającym albo koniecznym wystąpienia indicatum, poprzez bardziej skomplikowane bezwyjątkowe zależności o charakterze implikacji lub równoważności, do zdań stwierdzających zależności probabilistyczne. (...) Jak już wspomniałem, stosunek łączący wskaźnik z indicatum może mieć różny charakter metodologiczny. Zdanie wprowadzające wskaźnik może mianowicie być twierdzeniem empirycznym, prawdziwym lub fałszywym, zależnie od jego zgodności lub niezgodności ze stwierdzanym stanem rzeczy, bądź też postulatem znaczeniowym, ustalającym sens terminu oznaczającego indicatum za pomocą terminu oznaczającego wskaźnik."

4) Wg Janusza Sztumskiego (1999): "Uogólniając istniejące definicje wskaźnika, wydaje mi się przydatne nasttępujące jego określenie: przyjęta przez nas cecha W jest wskaźnikiem (<indicator>) jakiejś innej cechy I (tzn. <indicatum>, czyli cechy którą właśnie wskazuje), jeżeli istnieją pomiędzy nimi jakiekolwiek trwałe związki o charakterze (1) rzeczowym, (2) logicznym lub (3) statystycznym."

 

Źródło definicji (papierowe): 1) Paul F. Lazarsfeld, Morris Rosenberg, The Language of Social Research, Glencoe, Ill.: The Free Press, 1955, (VII, 5/16), s. 15. , Źródło definicji (papierowe): 2) Stefan Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa: PWN, 1970, ss. 103-104., Źródło definicji (papierowe): 3) Tadeusz Pawłowski, Tworzenie pojęć w naukach humanistycznych, Warszawa: PWN, 1986, ss. 184, 187., Źródło definicji (papierowe): 4) Janusz Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice: "Śląsk" Sp. z o.o. Wyd. Naukowe, 1999, s. 57.
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Inspiracji - zawartość - opis hasła WSKAŹNIK

Wg Huberta M. Blalocka (1977): "Istnieją też badacze wprowadzający w miejsce definicji operacyjnej pojęcie wskaźnik (podkreśl. - BF). Sugeruje ono  z kolei, że stosowana procedura pomiaru prowadzi do znalezienia mniej lub bardziej niedoskonałego wskaźnika zmiennej bezpośrednio niemierzalnej. Według tego poglądu istnieje więc ukryta zmienna i jej wskaźnik. (...) Można postawić pytanie, czy istnieje czysto logiczna metoda wiązania obu rodzajów definicji (teoretycznych i operacyjnych - przyp. BF), lub czy istnieje logiczny sposób określania, że dana definicja operacyjna (lub wskaźnik) <naprawdę> mierzą pojęcia teoretyczne lub ukrytą zmienną. Odpowiedź na oba te pytania jest chyba przecząca".

Źródło definicji (papierowe): Hubert M. Blalock, Statystyka dla socjologów, Warszawa: PWN, 1977, s. 21.
Podobne terminy (linki wewnętrzne):
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga