TEKST

Wpisy terminu w różnych słownikach wraz z komentarzami.

Słownik Terminów Encyklopedycznych - zawartość - opis hasła TEKST

1) Wg Stanisława Sierotwińskiego (1960): "Tekst. 1. Zespół znaków graficznych wyrażających treść dzieła. 2. Dzieło w odróżnieniu od dodatków takich jak wstęp, komentarz, skorowidze, ilustracje itp.".

 2) Wg Teresy Kostkiewiczowej (1998): " Tekst I (<łac. textus = = materia, struktura; (...) - 1. → wypowiedź (zwłaszcza utrwalona graficznie, ale także ustna) powstała w obrębie określonego → systemu językowego, stanowiąca zamkniętą i skończoną całość z punktu widzenia treściowego. W tym znaczeniu tekstem jest zarówno wypowiedź jednozdaniowa (lub równoważnik zdania), jak i wielozdaniowa (np. dzieło literackie). Różne rodzaje tekstów są przedmiotem badań → lingwistyki tekstu i → poetyki, które zmierzają do sformułowania teorii tekstu jako najwyżej zorganizowanej jednostki w komunikacji językowej. (...) 2. W → semiologii - tekst kultury, każdy wewnętrznie zorganizowany według określonych reguł, znaczący wytwór kultury, np. dzieło plastyczne, strój, zachowanie realizujące pewien społecznie utrwalony wzorzec.(...) 

Tekst II - w → tekstologii: utrwalony - najczęściej w postaci graficznej - szereg współtworzących wypowiedź znaków językowych, których postać i porządek przyjmowane są jako niezmienne i nie powinny ulegać przekształceniom w procesie odbioru i powielania wypowiedzi - z wyjątkiem decyzji podejmowanych w tym zakresie przez jej twórcę. Postać tekstów zapisanych w różnego typu → przekazach tekstu mają zazwyczaj we współczesnej kulturze → dzieła literackie. W tym znaczeniu tekst nie jest tożsamy z dziełem, utrwala bowiem tylko jego schemat brzemieniowy i znaczeniowy, stanowi jednak podstawę i punkt wyjścia wszelkich czynności analitycznych i interpretacyjnych dotyczących utworu jako całości. (...) Z powodu częstych przekształceń, jakim ulegają teksty dzieł literackich w trakcie → procesu twórczego, a także w czasie wytwarzania ich przekazów (→ błędy tekstu) oraz społecznego funkcjonowania (→ amplifikacja tekstu, → interpolacja tekstu, → kontaminacja), dążono zazwyczaj do ustalenia w wyniku krytyki tekstu → kanonu tekstu określonego dzieła przeznaczonego do edytorskiego powielania (→ tekst autentyczny, → tekst krytyczny, → wydanie krytyczne). W nowszych pracach z zakresu tekstologii panuje pogląd, że to samo dzieło literackie może istnieć w szeregu utrwaleń różniących się pewnymi elementami (→ warianty tekstu), a zawierających teksty kolejnych redakcji autorskich, które odpowiadają określonym fazom procesu twórczego. (...)".

Źródło definicji (papierowe): 1) Stanisław Sierotwiński, Słownik Terminów Literackich. Teoria i nauki pomocnicze literatury, Kraków: Wyd. WSP, 1960, s.137., Źródło definicji (papierowe): 2) Teresa Kostkiewiczowa, Tekst I; Tekst II, (w:) Michał Głowiński i in. (red.), Słownik terminów literackich, Ossolineum, wyd. III, 2000, ss. 574-575.
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Teorii i Metodologii Badań Kultury - zawartość - opis hasła TEKST

1) Wg Julii Kristevej (1969): "W naszych czasach tekst staje się obszarem, na którym rozgrywa się - uprawia się i przedstawia - epistemologiczne, społeczne i polityczne przeobrażenie. (...) Jeżeli nawet wprowadzone tu pojęcie tekstu wymyka się władzy obiektu literackiego, którego domagają się wspólnie wulgarny socjologizm i estetyzm, to nie sposób go pomylić z owym płaskim obiektem, który językoznawstwo uznaje za tekst, usiłując sprecyzować <sprawdzalne reguły> jego wewnętrznej organizacji i przekształceń. (...) Tekst nie jest zbiorem wypowiedzeń gramatycznych czy niegramatycznych; jest tym co daje się wyczytać z osobliwości owego zespolenia różnych warstw znaczącości uobecnionej w języku, którego pamięć - historię - ożywia. To znaczy, że jest on złożoną praktyką, której grafy może uchwycić teoria swoistego aktu znaczącego, dokonującego się w nim poprzez język, i to jedynie w takiej mierze, w jakiej nauka o tekście będzie miała coś wspólnego z opisem językowym."

2) Wg Rolanda Barthes'a (1970): "wszelka skończona wypowiedź, stanowiąca całość [unifiée] z punktu widzenia treści, dokonana i ustrukturowana dla celów wtórnej komunikacji, podlegająca konwencjom [culturalisée] innym niż czysto językowe."

3) Wg Regine Robin (1973): "Tekst nie jest przezroczysty. Szukanie znaczenia tekstu, zdania, wyrazu, wymaga pewnej pracy nad tekstem, pozornego rozłożenia ciągu wypowiedzeniowego i porządku wypowiedzi po to by złożyć je na powrót zgodnie z czytelnością znaczącą. Tym samym odwoływanie się do intuicyzmu, cytatu ilustracyjnego, do kategorii tematycznej zostaje wyeliminowane." (podkreśl. - BF)

4) Wg Stefana Żółkiewskiego (o semiotykach tartuskich, 1977): "Niżej powiemy, jak semiotycy tartuscy rozumieją tekst. Jest on, ogólnie mówiąc, realizacją jakiegoś systemu semiotycznego, strukturą znaków tego systemu, uporządkowanych wedle jego reguł. Na pewno prosty tekst informacyjny wypowiedziany lub zapisany po polsku jest realizacją systemu polskiego języka naturalnego. Już polski tekst literacki, np. noweli czy ballady, jest najpewniej realizacją wielu różnych systemów semiotycznych naszej kultury. Ale zanim zdano sobie sprawę z tego, dominowała pokusa, by wszystkie teksty kultury, np. filmowe i teksty zachowań etykietalnych, i pantomimy, i teksty widowisk teatralnych, dramatycznych, traktować jako proste teksty informacyjne, jako realizacje w każdym wypadku odrębnego języka, swoistego systemu semiotycznego filmu, teatru, pantomimy, etykiety itp. Może pierwsi spostrzegli się semiotycy filmu, którzy rychło przestali mówić o <języku filmowym>, nie umiejąc  odkryć ani jego gramatyki, ani jakichś cech jednorodności wśród wielości heterogenicznych kodów, za których pomocą <odczytujemy> jeden i ten sam film. (...) Wtedy jednak powstaje dalszy problem teoretyczny: teksty kultury zwykle bywają realizacjami wielu naraz różnych systemów semiotycznych danej kultury, współzależnie decydujących o znaczeniach tego tekstu. Otóż  klasyfikacja owych tekstów wiąże się jednak z typologią praktyk społecznych właściwych danej kulturze. Wprawdzie nie ma specyficznego języka filmu, ale istnieje praktyka filomowej komunikacji. A także istnieją swoiste teksty filmowe, właśnie filmowe."

5) Wg Mieke Bal (2009): "Tekst w obrębie niniejszego Wprowadzenia do teorii narracji jest zatem skończoną i uporządkowaną całością składającą się ze znaków. Mogą nimi być zarówno jednostki językowe, takie jak słowa czy zdania, jak i inne znaki, takie jak ujęcia i sekwencje w filmie lub punkty, linie i plamy w malarstwie. To, że tekst jest skończoną całością, nie oznacza od razu, iż sam w sobie jest skończony, ponieważ jego znaczenia, sensy, funkcje i tła nie mają takiego statusu. Oznacza to tylko tyle, że można wskazać pierwsze i ostatnie słowo, pierwszy i ostatni kadr filmu, ramę obrazu, nawet jeśli granice te, jak zobaczymy, są tymczasowe i nieszczelne. (...) Tekst narracyjny [narrative text] jest tekstem, w którym agens [agent] lub podmiot przekazuje odbiorcy (<opowiada> czytelnikowi) opowieść za pomocą określonego medium, którym mogą być język, obraz dźwięk, budowla lub połączenie wymienionych. Opowieść [story] stanowi treść takiego tekstu i źródło konkretnej manifestacji, kształtu oraz <zabarwienia> fabuły. Fabuła [fabula] to układ powiązanych logicznie i chronologicznie wydarzeń, sprowokowanych lub doświadczonych przez aktorów [actors] i przedstawionych w określony sposób. Trzy powyższe definicje wyznaczają ramy teorii, która zostanie rozwinięta w dalszej części książki"

Źródło definicji (papierowe): 1) Julia Christeva, Semeiotike. Studia z zakresu semanalizy, Gdańsk: Fundacja Terytoria książki, 2017, ss.10-11. , Źródło definicji (papierowe): 2) Roland Barthes, La Linguistique du discours (w:) Sign, Language, Culture, The Hague, 1970, s.581. , Źródło definicji (papierowe): 3) Regine Robin, Badanie pól semantycznych: doświadczenia Ośrodka Leksykologii Politycznej w Saint-Cloud, (w:) Michał Głowiński (red.), Język i społeczeństwo, Warszawa: Czytelnik, 1980, s.252. , Źródło definicji (papierowe): 4) Stefan Żółkiewski, Przedmowa, (w:) Elżbieta Janus, Maria R. Mayenowa (red.), Semiotyka kultury, Warszawa: PIW, 1977, ss. 22,24. , Źródło definicji (papierowe): 5) Mieke Bal, Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji, Kraków: Wyd. UJ, 2012, ss. 3-4.
Podobne terminy (linki wewnętrzne):
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Inspiracji - zawartość - opis hasła TEKST

Niklas Luhmann (2008): "W pewnym sensie wyrobiony nawyk czytania określonych tekstów psuje czytelnika w zakresie lektury tekstów innego typu, a ponieważ mamy tu w znacznej mierze nieświadomą rutynę przeobrażoną w przyzwyczajenie, trudno korygować taką specjalizację".

Źródło definicji (papierowe): Niklas Luhmann, Pisma o sztuce i literaturze, Warszawa: Wyd. Naukowe Scholar, 2016, s.7.
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga