MAPY MENTALNE

Wpisy terminu w różnych słownikach wraz z komentarzami.

Słownik Wikipedii - zawartość - opis hasła MAPY MENTALNE

Mapa wyobrażeniowa, mapa poznawcza, mapa mentalna – zbiór wyobrażeń danej jednostki (osoby) lub grupy zawierający informacje o przestrzennej organizacji zjawisk. Wyobrażenia te spełniają funkcję mapy i stanowią jednocześnie podstawę wielu ludzkich zachowań w przestrzeni. Podejmowane bowiem przez ludzi decyzje przestrzenne wynikają ze znajomości przestrzeni oraz z wartości przypisywanych jej elementom. Koncepcja ta, zaproponowana w latach 60. XX wieku przez geografów anglosaksońskich, stała się szczególnie popularna w latach 70. Pionierami badań nad mapami wyobrażeniowymi byli Kevin Lynch i Peter Gould. W Polsce takie badania prowadziła m.in. Hanna Libura na przykładzie mieszkańców Sanoka w latach 80. [oraz Antonina Gurycka wraz zespołem w latach 90. XX wieku - BF].

Badania map wyobrażeniowych polegają na analizie dokumentów wykonanych przez badane osoby. Były to albo mapy (szkice), albo opisy słowne. W przypadku mapy analizowany jest sposób wykonywania rysunku, orientacja rysunku, wzajemne ułożenie obiektów, obecność lub brak pewnych elementów, powiększenie lub pomniejszenie niektórych obszarów. W badaniu opisów zwraca się szczególną uwagę na wartości przypisywane niektórym miejscom.

Badania te najczęściej dotyczyły obszarów miejskich. Badania prowadzone są na jednostkach, ale zebranie dużej liczby dokumentów umożliwiało wyciąganie wniosków na temat organizacji informacji przestrzennej w różnych grupach. Dla każdej grupy tworzy się syntetyczne mapy z oznaczoną częstotliwością pojawiania się poszczególnych obiektów wśród badanych z danej grupy. Szczególnie bogate były opracowania dotyczące obrazów miasta w różnych grupach wiekowych (dzieci, osoby aktywne zawodowo, starsi) czy społeczno-ekonomicznych (biedni, bogaci, grupy etniczne, etc.).

Badacze wyróżnili dwa podstawowe sposoby organizacji informacji przestrzennych: sekwencyjny (liniowy) oraz przestrzenny. Ten pierwszy używamy w obszarach słabo znanych, gdzie znane są nam obiekty jedynie wzdłuż pewnych tras. Gdy lepiej poznajemy dany obszar informacje przestrzenne zaczynają się systematyzować, tworząc sieć powiązanych ze sobą obiektów.

Kevin Lynch wydzielił także 5 podstawowych elementów mapy wyobrażeniowej:

  • drogi - linie, wzdłuż których często się przemieszczamy;
  • węzły - miejsca w których przecinają się różne obszary przestrzeni - np. skrzyżowania dróg, place;
  • punkty orientacyjne - punkty odniesienia, według których określamy położenie innych obiektów (np. dom, miejsce pracy, itp.);
  • obszary - elementy funkcjonujące jako powierzchnie, np. parki czy dzielnice słabo znane;
  • krawędzie - linie stanowiące bariery, nieciągłości w przestrzeni, np. rzeki, nasypy kolejowe, ogrodzenia itp.

Krytyka badania map wyobrażeniowych związana jest głównie z trudnościami jakie sprawia jej odwzorowanie. Orientacja w przestrzeni nie wymaga świadomości refleksyjnej, co może sprawić, że w czasie badania mogą ankietowanym umknąć niektóre bardzo dobrze znane miejsca. Ponadto ludzie różnią się zdolnościami plastycznymi czy elokwencją.

Zobacz też: wyobrażenia przestrzenne.

Źródło definicji (elektroniczne): hasło "Mapa wyobrażeniowa" w Wikipedii
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Teorii i Metodologii Badań Kultury - zawartość - opis hasła MAPY MENTALNE

Barbara Fatyga wraz z zespołem używa  techniki "Mapa mojego świata" Antoniny Guryckiej w badaniach młodzieży na dwa sposoby:

1) dając  badanym do wykonania  mapę - wg wskazówek metodologicznych Guryckiej;

2)  jako techniki wizualizacyjnej umożliwiającej  rekonstrukcję świata przedstawionego w wywiadach narracyjnych. Ta odmiana  jest tak daleko idącą modyfikacją pierwotnego pomysłu, iż nadana jej została odrębna nazwa. Jest to technika "Mapy ICH świata". Zwykle w takim wypadku wykonuje się kilka map - np.:

a) mapę świata społecznego badanej osoby (dziś możnaby było nazwać ją rekonstrukcją sieci społecznej  lub kapitału społecznego);  jej zaletą - przy starannym wykonaniu badania jest kompletność uzyskanej sieci;   

b) mapę obiektów światopoglądowych (np. wartości).

W zależności od  potrzeb badacza można sobie wyobrazić także inne mapy, np.: mapę emocji, mapę podróży, mapę obiektów materialnych istotnych dla danej osoby itd., itp. W analogiczny sposób techniki "Mapa ich Świata" można używać do badania zawartości światów przedstawionych w przekazach literackich czy ikonicznych.

Warto przy okazji zwrócić uwagę, że wada tej techniki  często wskazywana przez innych badaczy, polegająca na  nie uwzględnianiu wymiaru czasu przy  konstruowaniu i rekonstruowaniu map mentalnych jest łatwa do usunięcia poprzez wskazówkę w instrukcji do  legendy by zaznaczać orientację temporalną danego obiektu osobnym symbolem - np.: kolorem różowym oznaczać przeszłość; szarym - teraźniejszość, a zielonym - przyszłość; idąc tym tropem można bardzo finezyjnie wskazywać usytuowanie temporalne danego obiektu na mapie mentalnej. Ponadto nie ma żadnego powodu by używać tej techniki wyłącznie w badaniu jednostek -  bywa ona w obu wskazanych wariantach  (tworzącym i odtworzeniowym) dobrym narzędziem do odkrywania np. sieci społecznych czy światopoglądów zbiorowych - rodziny, grupy przyjacielskiej, klasy szkolnej itd.

Źródło definicji (papierowe): Barbara Fatyga, Definicja autorska dla OŻK-SB, 2014 r.
Podobne terminy (linki wewnętrzne):
SIEĆ SPOŁECZNA, GENOGRAM, KAPITAŁ SPOŁECZNY
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Mapy mentalne to tzw. projekcyjna metoda zbierania danych, zaczerpnięta z psychologii i od wielu lat chętnie wykorzystywana w badaniach miejskich. Metodę map mentalnych w badaniach miast (Boston, New Jersey i Los Angeles) wykorzystał w latach 50. XX wieku Kevin Lynch. Następny wzrost zainteresowania tą metodą przypadł na lata 70.  XX wieku. Wtedy to Stanley Milgram i Denise Jodelet prowadzili badania na temat psychologicznych map Paryża; Brian Goodey, za pomocą map mentalnych badał percepcję centrum Birmingham; David Ley wykorzystał tę metodę do mapowania obszarów Filadelfii budzących w jej mieszkańcach niepokój, a Peter Gould i Rodney White napisali książkę pod wiele mówiącym tytułem „Mental Maps”, w której m.in. przedstawili wyobrażenia badanych na temat Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Kanady oraz wykazali wpływ tych wyobrażeń na podejmowane decyzje migracyjne. W latach 80. XX wieku w Polsce z metody tej korzystała m.in. Hanna Libura w badaniach dotyczących Sanoka. 

Mapy mentalne pozwalają uchwycić przestrzenną organizację opisywanych zjawisk lub miejsc, a także hierarchię poszczególnych składających się na nią elementów. Są one wizualizacjami wyobrażeń konkretnych osób na określony przez badacza temat.

Mapy mentalne wykorzystywane są w wielu dziedzinach nauki, np.:  w psychologii, socjologii, antropologii, językoznawstwie, geografii społecznej, logistyce, informatyce, itd. Jest to przyczyną mnogości terminów określających tę metodę oraz nieostrych granic pomiędzy nimi. Używa się m.in. nazw: mapy pojęciowe, mapy myśli, mapy wyobrażeniowe, mapy poznawcze, mapy kognitywne, mapy percepcyjne, ale też konfiguracje kognitywne, obrazy kognitywne, przedstawienia kognitywne, reprezentacje kognitywne, mapy abstrakcyjne, obrazy mentalne, schematy topologiczne, przedstawienia środowiskowe, przestrzenie kognitywne czy grafy słowne. Nawet jeśli dwa konkretne terminy wydają się być synonimami, często okazuje się, że należą one do dwóch odmiennych i nieporównywalnych porządków. Przykładem mogą być takie nazwy jak: mapy myśli i mapy wyobrażeniowe. Pierwsza sugeruje, że mapa jest sposobem przedstawienia myśli, ich zwerbalizowania i/lub zobrazowania; druga  zwraca uwagę na wyobrażeniowy charakter mapy. Zakresy pojęciowe nie wykluczają się, ale i nie są synonimami. Podobnie w wypadku nazw: mapy poznawcze i mapy percepcyjne. Pierwsza akcentuje poznawczy charakter ludzkich działań i tworzenie wiedzy; druga - zdolności percepcyjne (doświadczanie zmysłowe), które są elementem zdolności poznawczych (zawierają się w nich). Dlatego też, moim zdaniem, terminów tych nie można stosować zamiennie. Najbardziej uniwersalny i pojemny wydaje się termin mapa mentalna, bowiem wszystkie typy map mają swoje źródło w umyśle, a zatem są właśnie rodzajem map mentalnych.

Źródło definicji (papierowe): Bogna Kietlińska, Warszawa jako przedmiot etnografii wielozmysłowej, rozprawa doktorska złożona w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW, październik 2015, wydruk komputerowy, ss. 71-72.
Hasło wprowadził(a): Bogna Kietlińska

Słownik Antropologii i Socjologii Kultury - zawartość - opis hasła MAPY MENTALNE

Co to jest mapowanie kognitywne? Jest to: kolekcjonowanie wiedzy o przestrzeni, w której żyjemy, przebywamy, działamy. Pod uwagę bierzemy:

    - zmysły

    - doświadczanie przestrzenie

    - znaczenia przestrzeni  (jej fragmentów zarówno     na poziomie społecznym/kulturowym jak i subiektywnym – pamięć)

 

Początkowo rzeczy są rozumiane z perspektywy egocentrycznej: my jesteśmy w centrum, wszystko co nas otacza jest w relacji do nas. Wraz z doświadczaniem jakiejś przestrzeni  tworzy się wyobrażenie układu pewnych miejsc, które tworzą dane otoczenie w relacji do naszego domu i ścieżek pomiędzy domem a poszczególnymi innymi miejscami, które z jakiś powodów zapamiętujemy lepiej lub gorzej

 

•         mapy mentalne są tym, co mamy w głowach

•         mapy te bazują na doświadczeniu, pamięci,  egocentryźmie(my jesteśmy w centrum); bazują na lokacji i ścieżkach

•         proces mentalnego mapowania jest widoczny  kiedy znajdziemy się w miejscach, których nie znamy

•         nasze mapy mentalne rzadko pozostają proste

•         inkorporują większe przestrzenie (podróżujemy i doświadczamy)

•         uzupełniamy swoje bezpośrednie doświadczenia przestrzeni o pośrednie (media, opowieści innych, edukacja)

•         nasze mapy mentalne (niezależnie od tego, że są kulturowo zdeterminowane) są wzmacniane przez użycie ustalonych ram przestrzennych, których uczymy się od innych ludzi

Jeszcze raz: co to są mapy mentalne?

• graficzne przedstawienie indywidualnego rozumienia przestrzeni, otoczenia, miejsca

• subiektywna konstrukcja, która zależy od codziennych praktyk, nabytego doświadczenia, wartości kulturowych i znaczeń przypisywanych danemu miejscu bądź przestrzeni

• interpretacja otoczenia, w taki sposób aby fizyczna czy geograficzna rzeczywistość stała się prostsza, jaśniejsza (upraszczanie)

• jest  w dużej mierze abstrakcyjna

• nasze mapy mentalne mogą być lokalne, regionalne, narodowe lub globalne

• enkodują naszą wiedzę, jaką posiadamy odnośnie przestrzeni lokalnej, codziennych dróg, których używamy lub mogą przedstawiać nasze miejsce w o wiele szerszym kontekście (kraj, kontynent, świat); zawierają również wiedzę o świecie jaką nabywamy i przetwarzamy na drodze edukacji, pod wpływem mediów etc.

• mogą odnosić się do miejsc, przestrzeni, których zupełnie nie znamy

• są modelowane przez wartości, emocje, prekoncepcje

• stanowią jakościowe reprezentacje 

Podstawowe elementy mapy mentalnej

Kevin Lynch wydzielił 5 podstawowych elementów mapy wyobrażeniowej:

 

•         drogi - linie, wzdłuż których często się przemieszczamy,

•         węzły - miejsca w których przecinają się różne obszary przestrzeni - np. skrzyżowania dróg, place

•         punkty orientacyjne - punkty odniesienia, według których określamy położenie innych obiektów (np. dom, miejsce pracy, itp.)

•         obszary - elementy funkcjonujące jako powierzchnie, np. parki czy dzielnice słabo znane,

•         krawędzie - linie stanowiące bariery, nieciągłości w przestrzeni, np. rzeki, nasypy kolejowe, ogrodzenia itp.

 

O czym jeszcze pamiętać?

 

Należy zwracać uwagę na:

 

•         typy błędów, jakie pojawiają się na mapie: brakujące elementy, dodawanie elementów, błędy w określaniu dystansów, dysproporcje, uproszczenia

•          typ związku aktora z miejscem

•          na to, że mapa jest ograniczona zawsze do jakiegoś formatu (najczęściej format A4)

 

Krytyka: krytyka badania map wyobrażeniowych związana jest głównie z trudnościami, jakie sprawia jej odwzorowanie. Orientacja w przestrzeni nie wymaga świadomości refleksyjnej, co może sprawić, że w czasie badania mogą ankietowanym umknąć niektóre bardzo dobrze znane lub wartościowane przez nich miejsca.

 

Ponad to, należy zdawać sobie sprawę z tego, iż:

 

•         otrzymujemy stereotypowy obraz przestrzeni

•         zastosowana jest nienaturalna perspektywa: z lotu ptaka

•         istnieją różnice w zdolnościach rysunkowych

•         zastosowana została różna skala rysunków

   

Źródło definicji (elektroniczne): Agata Stanisz, Projekt Miasto Vol.2
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga