TRADYCJA

Wpisy terminu w różnych słownikach wraz z komentarzami.

Słownik Terminów Encyklopedycznych - zawartość - opis hasła TRADYCJA

1) Encyklopedia staropolska (1978) :

Traditio, tradycja. Tak zwało się zajęcie dóbr z mocy dekretu i oddanie ich wierzycielowi na rzecz jego należności. Taki posiadacz dóbr ex traditione zwany był possessor traditorius, z zastawu zaś possessor diligatorius. Dobra mogły być dekretem tylko na pewien czas, to jest wytrzymanie zasądzonej sumy wierzycielowi przez burgrabiego (urząd wykonawczy) oddane, czyli - jak mówiono - <tradowane>.

2) Słownik mitów i tradycji kultury (1987):

Tradycja - przekazywanie z pokolenia na pokolenie obyczajów, przekonań, zasad, wierzeń, sposobów myślenia, odczuwania, albo postępowania, wydarzeń z przeszłości traktowanych jako historia (choć niesprawdzalnych), umiejętności artystycznych, albo rzemieślniczych itd.; przekazany przez przodków obyczaj, wierzenie, zasada itd.; w wielu religiach ustne podanie będące drugim, obok pism świętych, źródłem wiedzy religijnej, albo objawienia, jak w kościele rzymsko-katolickim i prawosławnym tradycja obok Biblii, w przeciwieństwie do protestantyzmu, uznającego Biblię za jedyne źródło objawienia, (...) z łacińskiego traditio "przekazywanie".

Źródło definicji (papierowe): 1) Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska ilustrowana, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978, wyd. IV, tom IV, s.380., Źródło definicji (papierowe): 2) Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa: PIW, 1987, s. 1196.
Hasło wprowadził(a): Kaja Rożdżyńska-Stańczak

Słownik Teorii i Metodologii Badań Kultury - zawartość - opis hasła TRADYCJA

Wg Erica Hobsbawma i Terence'a Rangera (1983), 2008: "Termin <tradycja wymyślona> [wynaleziona - BF] jest tutaj używany w szerokim - acz niepozbawionym ścisłości - sensie. Obejmuje on zarówno <tradycje> naprawdę wymyślone, zbudowane od podstaw i oficjalnie wprowadzone w życie, jak również takie, które powstają w trudniejszy do <namierzenia> sposób w krótkim, konkretnym okresie czasu - bywa, że w ciągu kilku lat - i bardzo prędko się utrwalają. Wspomniana wyżej królewska audycja bożonarodzeniowa w Wielkiej Brytanii (zapoczątkowana w 1932 roku) jest przykładem tego pierwszego typu, natomiast pojawienie się i rozwój zwyczajów związanych z finałem rozgrywek pucharowych Brytyjskiego Związku Piłki Nożnej - reprezentuje typ drugi. Oczywiście nie wszystkie te tradycje są równie długotrwałe, ale nas interesuje głównie ich pojawianie się i ustalanie, nie zaś szanse przetrwania. <Tradycja wymyślona> oznacza zatem zespół działań o charakterze rytualnym lub symbolicznym, rządzonych zazwyczaj przez jawnie bądź milcząco przyjęte reguły; działania te mają wpajać ludziom pewne wartości i normy zachowania przez ciągłe repetycje - co siłą rzeczy sugeruje kontynuowanie przeszłości. W istocie tam, gdzie to możliwe, owe działania dążą zwykle do ustanowienia więzi z odpowiadającym im czasem minionym. Charakterystycznym przykładem jest tutaj rozmyślny wybór stylu gotyckiego przy XIX-wiecznej przebudowie brytyjskiego parlamentu i równie nieprzypadkowa decyzja po drugiej wojnie światowej, aby odbudować parlament dokładnie na tym samym planie, co poprzednio."

Źródło definicji (elektroniczne): Eric Hobsbawm, Terrence Ranger, Tradycja Wynaleziona, Kraków :Wyd. UJ, 2008, ss.10-21.
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Antropologii i Socjologii Kultury - zawartość - opis hasła TRADYCJA

 1) Wg Edwarda Sapira (1949): "Pojęcie <tradycja> podkreśla historyczne zaplecze obyczaju. Jakieś obyczaje i konwencje mogą być nieobecne w danej wspólnocie i nikt nie będzie miał jej tego za złe. (...) Różnica między zwyczajem a tradycją jest raczej subiektywna niż obiektywna. Bowiem pełne historyczne tłumaczenie obyczajów, poza nielicznymi wyjątkami, z reguły prowadzi nas ku odległej przeszłości."

 2) Wg Kazimierza Dobrowolskiego (1966): "Przez tradycję rozumiemy w zasadzie wszelką spuściznę, którą ustępujące generacje przekazują pokoleniom wchodzącym w życie. Istnieją dwa podstawowe środki transmisji społecznej. Pierwszy z nich polega na przekazywaniu spuścizny kulturowej za pośrednictwem mowy  i innych dźwięków (np. muzycznych) odbieranych przez zmysł słuchu oraz za pośrednictwem pokazu czynności i przedmiotów dostrzeganych wzrokiem. W toku przekazywania dorobku kulturowego tymi środkami  zachodzą zawsze bezpośrednie styczności międzyludzkie. Druga kategoria środków ma charakter mechaniczny. W grę tu wchodzą  takie narzędzia utrwalania myśli i twórczości artystycznej społeczeństw (np. muzyki i tańca), jak pismo, druk, nuty, wszelkiego rodzaju techniki ikonograficzne i aparaty fotograficzne. Środki te zwalniają twórców względnie nosicieli określonych wartości kulturowych od bezpośrednich kontaktów z odbiorcami. Stwarzają styczności pośrednie, bezosobowe."(podkreśl. KD)

 3) Wg Otokara Nahodila (1991): tradycja jest " (...) wielomorficzna, wielowarstwowa, skostniała a jednak zmienna, człowiekowi życzliwa, jak i wroga, uwielbiana, ale też znienawidzona, zarówno czczona, jak i przeklinana; jest czynnikiem poczucia bezpieczeństwa i zagrożenia, a ze względu na swój archaiczny autorytet podatna na manipulację i nadużywanie. [Tradycja jako - BF] "(...) proces przekazu, czyli jako tradere, bądź jako to, co jest treścią przekazu, czyli jako traditium albo tradendum.(...) Tradere jest zbędne jeśli traditium straciło na znaczeniu. Z drugiej strony traditium bez tradere (...) należy jedynie do skamielin niezdolnych do życia."

 4) Wg Jerzego Szackiego (2007): "Artykuł zmierza do wyodrębnienia trzech zasadniczych rozumień <tradycji> występujących w naukach społecznych i humanistyce. Pierwsze można nazwać czynnościowym, uwaga zostaje bowiem skupiona na czynności przekazywania z pokolenia na pokolenie takich lub innych elementów kultury danej zbiorowości (<tradycja> jako transmisja). Drugie (<tradycja> jako dziedzictwo) można nazwać przedmiotowym, ośrodek uwagi przesuwa się bowiem z procesu przekazywania na to, co podlega przekazywaniu. Trzecie można określić jako podmiotowe, ponieważ głównym przedmiotem zainteresowania jest nie transmisja i nie dziedzictwo, lecz stosunek członków zbiorowości do przeszłości, afirmacja dziedzictwa lub jego negacja (<tradycja> jako tradycja po prostu). Każde z tych rozumień pociąga za sobą wybór innych problemów badawczych. W wypadku trzeciego z nich sprawą centralną jest wyróżnienie tych składników dziedzictwa, które są przez członków zbiorowości lub jakąś ich część wartościowane dodatnio lub ujemnie ze względu na samo ich pochodzenie z przeszłości."

 5)  Wg Jerzego Szackiego (2011): "Przeszłość jako taka nie dostarcza żadnych wzorów jednoznacznych i tak samo godnych naśladowania dla każdego, ktokolwiek wzorów szuka. Jako tradycja (lub raczej tradycje, gdyż liczba pojedyncza rzadko ma zastosowanie) zostaje dopiero <wynaleziona> w rezultacie skomplikowanych procesów zapamiętywania i zapominania, wybierania i odrzucania, afirmowania i negowania, a nawet po prostu zmyślania i ponawianych rza po raz prób ustanawiania - procesów, o których najwięcej do powiedzenia mają nie tyle znawcy tego, co i jak rzeczywiście było, ile badacze współczesnego społeczeństwa, jego ulegającej nieustannym zmianom kultury i polityki. Paradoksalnie, być może, oznacza to nie tylko <detradycjonalizację> w tym znaczeniu, jakie nadawali temu słowu dawni prorocy nowoczesności i postępu, ale i swego rodzaju rehabilitacji tradycji jako uniwersalnego i nieusuwalnego zjawiska społecznego."

 

Źródło definicji (papierowe): 1) Edward Sapir, Zwyczaj, (w:) tegoż, Kultura, język, osobowość, Warszawa: PIW, 1978, s.225. , Źródło definicji (papierowe): 2) Kazimierz Dobrowolski, Studia nad życiem społecznym i kulturą, Ossolineum, 1966, s.76 , Źródło definicji (papierowe): 3) Otokar Nahodil, Tradycja jako definiens kultury, (w:) "Lud", t.74,1991, ss.5-8. , Źródło definicji (papierowe): 5) Jerzy Szacki, Tradycja, Wyd. II rozszerzone, Warszawa: Wyd UW, 2011, s. 25.
Źródło definicji (elektroniczne): 4) Jerzy Szacki, Trzy pojęcia tradycji (w:) "Przegląd filozoficzno-literacki", nr 3-4 (18), 2007.
Podobne terminy (linki wewnętrzne):
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga