STYL ODBIORU

Wpisy terminu w różnych słownikach wraz z komentarzami.

Słownik Teorii i Metodologii Badań Kultury - zawartość - opis hasła STYL ODBIORU

(...) analiza odbioru na podstawie jego takich czy innych świadectw nie zmierza w zasadzie do ujawnienia indywidualnych właściwości lektury, jej celem jest zdanie sprawy z charakteru recepcji jako zjawiska społecznego, z jej postaci właściwych danej kulturze literackiej. Można tu mówić o stylu odbioru tak jak się mówi o stylach literackich. Gdy podejmuje się problematykę komunikacji literackiej, ich wzajemne relacje stają się kwestią o dużej doniosłości (...) wyodrębnić można prowizorycznie siedem podstawowych stylów odbioru.

1. Styl mityczny. W postaci najczystszej ujawnia się wówczas, gdy dzieło literackie odbierane jest jako przekaz religijny głoszący prawdy wiary. W pewnym sensie nie ma ono bytu samoistnego, jest bezpośrednio przypisane pewnej całości światopoglądowej. (...)

2. Styl alegoryczny. Podczas gdy styl mityczny (...) w zasadzie nie musiał przyjmować żadnych założeń co do jego [dzieła - BF] struktury (każdy w istocie utwór odbierać można na sposób mityczny), alegoryczny styl odbioru owego wprowadzenia dokonuje dopiero wtórnie, na samym początku zaś przyjmuje założenie dotyczące właśnie struktury dzieła. U podstaw tego stylu znajduje się przeświadczenie, że dzieło literackie odznacza się swoistą dwuwymiarowością. Wymiar pierwszy jest ważny w miarę, jak służy ujawnianiu wymiaru drugiego, tego właśnie, który zawiera treści istotne, ze swej natury ustabilizowane i zakrzepłe.(...) Alegoryczny styl odbioru, polegający na szukaniu „drugiego dna”, nie kształtuje się tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z utworami o rzeczywistej strukturze alegorycznej. Ma wszelkie dane po temu, by być stylem uniwersalnym; (...)

3. Styl symboliczny. (...) zakłada on dwuwymiarową strukturę dzieła literackiego. Rozumiana jest ona jednak całkiem inaczej. Odrzucone zostaje fundamentalne dla stylu alegorycznego przeświadczenie, rezygnuje się mianowicie z wiary, że relacje pomiędzy dwoma wymiarami są ściśle i raz na zawsze ustalone, a w konsekwencji — że odwołują się do ustabilizowanego systemu poglądów. Przeciwnie, symboliczny styl konkretyzacji przyjmuje, że relacje te są z natury niejasne i nieokreślone.(...)

4. Styl instrumentalny. W obrębie tego stylu odbioru dzieło literackie traci w jakimś stopniu swą autonomię, inaczej jednak niż w stylu mitycznym i — częściowo — alegorycznym. Sprawą najistotniejszą jest tu bowiem nie tyle bezpośrednie wkomponowanie odbieranych utworów w pewną całość światopoglądową, ile traktowanie ich jako środków działania, wynikające z przesłanek takiej czy innej ideologii. Mamy tu więc do czynienia z lekturą pojętą jako czynność utylitarna, odwołująca się do światopoglądu potocznego, przy tym nie tyle rnoralistyczna, ile — moralizatorska. 

5. Styl mimetyczny. Jego podstawę stanowi przeświadczenie, że pomiędzy przedmiotami i sytuacjami przedstawianymi w utworze literackim a przedmiotami i sytuacjami należącymi do świata realnego zachodzi pewien stosunek, stosunek podobieństwa, naśladowania, odbicia.(...)

6. Styl ekspresyjny. (...) zjawiskiem najistotniejszym jest sytuowanie czytanego utworu wobec nadawcy. Autor jest tutaj kimś innym niż tylko owym dalekim sprawcą, od którego odłączyć można wypowiedź i uznać, że zdobyła byt autonomiczny. Traktowany jest jako sui generis składnik tekstu, skoro cała lektura ma doprowadzić do ujawnienia jego właściwości, a wszystko, co w dziele obecne, interpretowane jest jako syndrom, a niekiedy nawet — bezpośredni przekaz jego osobowości. (...)

7. Styl estetyzujący. (...) dążenie do odbioru dzieła literackiego jako dzieła sztuki. Nie znaczy to w żadnym wypadku, by świadomość, iż dzieło sztuki jest specyficznym typem wypowiedzi, nie mogła towarzyszyć poprzednim stylom odbioru, tutaj jednak przybiera ona szczególną postać. Idea sztuki dla sztuki staje się dyrektywą konkretyzacyjną, a podstawowymi kategoriami — tak czy inaczej rozumiane — piękno i forma. Lektura koncentruje się przede wszystkim na samym dziele i wyklucza wszelkie jego pojmowanie o charakterze instrumentalnym. więcej

Źródło definicji (elektroniczne): Michał Głowiński, Świadectwa i style odbioru, 1975.
Podobne terminy (linki wewnętrzne):
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga