HABITUS

1) Max Weber (1923), 2002: "W każdej sytuacji rodzaj pojedynczego działania jest ważny ostatecznie jedynie w tej mierze, w jakiej ma ono rzeczywiście <symptomatyczny> charakter, a nie wtedy, gdy jest ono dziełem <przypadku>. (...) Religijnie pozytywnie oceniany całościowy habitus może być przy tym albo  czystym darem bożej łaski, którego istnienie wyraża się właśnie w owym zasadniczym zorientowaniu na to, czego wymaga religia: w jednolicie metodycznie zorientowanym sposobie życia. Albo też, przeciwnie, może być w zasadzie zyskany dzięki <ćwiczeniu się> w dobru. Lecz także owo ćwiczenie może dokonywać się naturalnie jedynie dzięki racjonalnej metodycznej orientacji całego sposobu życia, a nie za sprawą pojedynczych niezwiązanych działań."

2) Pierre Bourdieu (1992), 2001: "Jest (...) społecznie wytworzonym systemem dyspozycji ustrukturowanych i strukturujących, nabytym w trakcie praktyki i trwale nakierowanym na funkcje praktyczne". 

3 i 3a) Pierre Bourdieu (1979), 2005: "Schematy habitusu, stanowiąc pierwotne formy klasyfikowania, zawdzięczają  skuteczność temu, że funkcjonują pod poziomem świadomości i dyskursu, a zatem poza zasięgiem weryfikacji i kontroli. Nadając praktyczny kierunek praktykom kryją  to,  co określilibyśmy niesłusznie mianem wartości, w najbardziej automatycznych gestach lub w nic nie znaczących z pozoru technikach ciała, jak obrót ręki czy sposób chodzenia, siadania i wycierania nosa, sposobach poruszania ustami przy jedzeniu i mówieniu - właśnie wtedy angażowane są najbardziej fundamentalne zasady konstruowania i wartościowania świata społecznego [...]".*

*zestawione  tłumaczenia  z obu adresów bibliograficznych

4)  Arjun Appadurai (1996), 2005:  "(...) Choć idea habitusu Bourdieu zachowuje częściowo swą ważność, to nacisk powinien padać na ideę improwizacji. (...) W globalnych warunkach określających układy życiowe zaszła zasadnicza zmiana. Ujmując rzecz prosto można powiedzieć, że gdzie raz improwizacja zdołała się wyrwać spod władzy lodowatych nurtów habitusu, habitus musi mozolnie zabiegać o wzmocnienie swej pozycji wobec układów życiowych podlegających nieustannym zmianom."

5) Loïc Wacquant (2016): "Źródła habitusu odnaleźć można w pojęciu używanym przez Arystotelesa – hexis, rozwiniętym w jego doktrynie cnoty zawartej w Etyce Nikomachejskiej (350 r. p.n.e.), oznaczającym nabyty, lecz głęboko zakorzeniony stan charakteru moralnego, który ukierunkowuje nasze uczucia i pragnienia, w konsekwencji zaś samo działanie (Arystoteles 1998). W trzynastym wieku n.e. św. Tomasz z Akwinu w swej Sumie Teologicznej (1269) przetłumaczył ten termin na łacinę jako habitus (trzeci imiesłów czasownika habere, oznaczającego posiadanie lub utrzymywanie), dodając do oryginalnego znaczenia zdolność do wzrostu poprzez samą aktywność lub też trwałą dyspozycję zawieszoną między potencją a celowym działaniem (Bourke 1942). Później termin używany był dość oszczędnie i raczej opisowo przez klasycznych socjologów zaznajomionych z filozofią scholastyków; wymienić tu można Émile’a Durkheima (który mówił o habitusie chrześcijańskim w swojej pracy L'évolution pédagogique en France, 1904–5), jego siostrzeńca i bliskiego współpracownika Marcela Maussa (słynne użycie terminu w eseju Sposoby posługiwania się ciałem, 1934), jak również Maxa Webera (w dyskusji o religijnym ascetyzmie zawartej w Wirtschaft und Gesellschaft, 1918) czy Thorsteina Veblena (który rozważał „drapieżny habitus mentalny” przemysłowców w Teorii klasy próżniaczej, 1899) . Habitus odrodził się w fenomenologii, zwłaszcza w pracach Edmunda Husserla, który definiował go jako mentalny łącznik między przeszłym doświadczeniem a zbliżającym się działaniem. Husserl używał również pojęciowo pokrewnego terminu Habitualität, przetłumaczonego później na język angielski przez jego ucznia Alfreda Schütza jako „wiedza nawykowa” (habitual knowledge) i w takim znaczeniu przyjętego w etnometodologii. Pojęcie to współbrzmi równocześnie z terminem habitude, rozwiniętym przez Maurice’a Merleau-Ponty’ego, odnoszącym się do jego rozważań nad „ciałem przeżywanym”, definiowanym jako nieme, aczkolwiek inteligentne źródło znaczenia społecznego i zachowania. Habitus pojawiał się także sporadycznie w pismach innego ucznia Husserla, Norberta Eliasa, który w klasycznym studium Über den Process der Civilisation (2014, [1939]) rozmyślał nad „psychicznym habitusem ludzi »cywilizowanych«”.

Autor(ka) wpisu: Barbara Fatyga
Rodzaj słownika: Słownik Teorii i Metodologii Badań Kultury
Źródło definicji (papierowe): 1) Max Weber, Gospodarka i Społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, Warszawa: Wyd. naukowe PWN, 2002, ss. 413-415. , Źródło definicji (papierowe): 2) Pierre Bourdieu, Loïc J.D.Wacquant, Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, Warszawa:Nomos, 2001, s.107. , Źródło definicji (papierowe): 3) Pierre Bourdieu, Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, Warszawa: Scholar, 2005, s.572. 3a) Małgorzata Jacyno, Iluzje Codzienności, Warszawa: Wyd. IFiS PAN, 1997, s.95. , Źródło definicji (papierowe): 4) Arjun Appadurai, Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji, tłum. Zbigniew Pucek, Kraków: Universitas, (1996) 2005, ss.86-87.
Podobne terminy (linki wewnętrzne): SPOSÓB ŻYCIA
Sprawdź pozostałe wpisy w innych słownikach:
Data aktualizacji: środa, 1 Styczeń, 2020 - 22:19