(pedagogika emancypacyjna), nurt badań edukacyjnych (...) skoncentrowanych na analizie mechanizmów dominacji w oświacie i kulturze oraz na projektowaniu działań nastawionych na zmianę społeczeństwa w kierunku zwiększenia zakresu społecznej wolności i sprawiedliwości (...) koncepcje pedagogiki krytycznej powstawały pierwotnie w oparciu o analizy konfliktów klasowych, współcześnie mają jednak zastosowanie w badaniach edukacji także w innych sytuacjach społecznych nierówności (np. związanych z płcią, różnicami rasowymi czy etnicznymi). Znaczącym punktem wyjścia w konstrukcji tej teorii są nawiązujące do marksizmu teorie socjologiczne, ujmujące edukację jako proces reprodukcji nierówności społecznych (...). Pedagodzy związani z orientacją krytyczną przeciwstawiają się jednak traktowaniu reprodukcyjnej funkcji szkoły w sposób deterministyczny (...).