Emocja (od łac. e movere, w ruchu) – stan znacznego poruszenia umysłu. (...) We współczesnym znaczeniu tego słowa, emocja implikuje aspekt działaniowy, reakcyjny, i nie jest równoznaczna z pasywnym uczuciem (...) Procesy emocjonalne to procesy psychiczne, które poznaniu i czynnościom podmiotu nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego będące źródłem emocji przedmioty, zjawiska, inni ludzie, a także własna osoba, czyli wartościują stymulację[2]. (...) Emocje (łac. emovere) to świadome lub nieświadome silne, względnie nietrwałe, gwałtowne uczucia (stany afektywne) o silnym zabarwieniu i wyraźnym wartościowaniu (o charakterze pobudzenia pozytywnego lub negatywnego), poprzedzone jakimś wydarzeniem i ukierunkowane. Np.: gniew, wzruszenie, trema. Charakterystyczne dla emocji pozytywnych jest wzbudzanie tendencji do podtrzymywania danej aktywności lub określonego kontaktu (z sytuacjami, przedmiotami), który te emocje wywoływał. W pewnych okolicznościach gotowość do wykonywania czynności może spadać- dzieje się tak, gdy czynność ta wymagała trudu, pokonania niebezpieczeństw lub wiązała się z groźbą niepowodzenia. (...) Emocje negatywne mają za zadanie sprowokować jednostkę do przerwania aktywności, która stała się ich przyczyną, bądź przerwania kontaktu ze źródłem tych emocji. Mogą one zwiększać motywację do kontynuowania wysiłków - wiąże się to z faktem, że przeszkody lub niepowodzenia stwarzają zagrożenie dla samooceny. (...) Na emocje składają się trzy odrębne składniki: wyraz mimiczny, pobudzenie fizjologiczne i subiektywne doznanie (...) Tradycyjna psychologia introspekcyjna wyróżniała trzy istotne cechy procesów emocjonalnych:

• znak emocji (wartościowość, walencja) – ich pozytywny (przyjemność) lub negatywny (przykrość) charakter;
• natężenie emocji, które wiąże się z wielkością wpływu tego procesu na zachowanie, tok myślenia itp.;
• treść emocji, które określa znaczenie bodźca i usposabia do konkretnego zachowania (np. lęk do ucieczki, a gniew do zachowań agresywnych).

Procesy emocjonalne są również dzielone na pierwotne – niższe, które dotyczą zaspokojenia biologicznych potrzeb organizmu i wtórne – wyższe, mające charakter społeczny, dotyczące sfery wartości i wiedzy.

Źródłami procesów emocjonalnych są:[potrzebne źródło]

• bodźce odbierane przez nasze zmysły: ciepło słońca, zapach kwiatów, powiew wiatru, dźwięk muzyki, zapach siarkowodoru, dotknięcie czegoś,
• przedmioty lub obiekty, które nie budziły wcześniej żadnych uczuć, np. kontakt z jeziorem jest emocjonalnie obojętny jesienią, ale w czasie letnich upałów jest źródłem przyjemności. Komuś, kto tonął, jezioro może kojarzyć się zlękiem,
• dążenie do zaspokojenia potrzeb - kiedy wydaje się, że potrzeba może być zaspokojona pojawia się radość, podekscytowanie, duma, natomiast gdy potrzeba napotyka blokadę - smutek, żal, lęk, złość,
• kontakt z samym sobą - można siebie lubić, nienawidzić, być z siebie dumnym, złościć się na siebie. Przekonania żywione o sobie, stopień, w jakim jesteśmy bliscy tego, jakimi chcielibyśmy być - wszystko to jest ważnym źródłem emocji,
• słowa - mogą działać podobnie jak czyny i wywoływać emocje (nie tylko w wypowiadającym je, ale też w innych): radość, żal, wstyd, lęk, poczucie winy, słowo „nie” często jest sprawcą smutku, rozgoryczenia. więcej

(drobne zmiany red. - A.O-Ł)

Stan na 08.12.2013 r.

Zdaniem większości socjologów emocje są społecznie tworzone czy też konstruowane w tym sensie, że to, co ludzie czują, jest uwarunkowane ich socjalizacją w kulturze i uczestnictwem w strukturach społecznych. Kulturowe ideologie, wierzenia i normy rzutujące na struktury społeczne definiują to, jakich emocji należy doświadczać i jak wyrażać te kulturowo zdefiniowane emocje. Emocje są więc społecznymi konstrukcjami. (...)

Z perspektywy socjologicznej (...) emocje zawierają następujące elementy: (1) biologiczne pobudzenie kluczowych układów ciała; (2) społecznie konstruowane definicje kulturowe i ograniczenia tego, jakie emocje powinny być doświadczane i wyrażane w danej sytuacji; (3) zastosowanie językowych etykiet dostarczanych przez kulturę do odczuć wewnętrznych; (4) zewnętrzna ekspresja emocji przez ruchy twarzy, głos i zachowania paralingwistyczne; (5) percepcja i ocena obiektów i zdarzeń sytuacyjnych. Jednak nie wszystkie te elementy muszą być obecne, by powstały emocje. (...) Żaden element - biologia, konstruowanie kulturowe ani poznanie - nie odpowiada wyłącznie za to, jak odczuwamy i wyrażamy emocje. Elementy te wchodzą natomiast w złożoną interakcję (...)

Teorie dramaturgiczne i kulturowe podkreślają, że zachowanie ludzi w sytuacjach często jest strategicznym występem na scenie przed widownią złożoną z innych. Scenariuszem przedstawienia są przekonania kulturowe i normy dotyczące tego, jakie emocje mogą i powinny być doświadczane oraz wyrażane w określonych sytuacjach. (...)

Wszystkie teorie rytuału podkreślają znaczenie procesów interakcyjnych, które rytmicznie synchronizują wzajemne ludzkie reakcje. Z chwili na chwilę emocje są pobudzane przez tę reaktywność i rytm, co podnosi poziom energii emocjonalnej w określonej sytuacji. Emocje są następnie reprezentowane symbolicznie, zwłaszcza gdy pobudzenie emocjonalne wzmacnia solidarność grupową. Gdy raz dojdzie do symbolizacji, same symbole i myśli o nich mogą budzić emocje wytwarzające solidarność.

Teorie interakcjonizmu symbolicznego podkreślają znaczenie tożsamości i koncepcji jaźni jako regulatorów zachowania. Ludzie starają się potwierdzać i podtrzymywać własne koncepcje siebie jako jednostek określonego rodzaju we wszystkich sytuacjach. Kiedy jednostki mogą uwydatnić w danej sytuacji swoją koncepcję jaźni lub tożsamość, doświadczać będą pozytywnych emocji. I na odwrót: kiedy występują problemy z potwierdzeniem siebie, jednostki doświadczać będą emocji negatywnych i będą mobilizowane do tego, by zrównoważyć na powrót jaźń i reakcje innych.

Interakcjonizm symboliczny z elementami psychoanalizy przejmuje główne rysy interakcji symbolicznej, podkreśla jednak również, że gdy jaźń nie jest potwierdzana w interakcji, jednostki często stosują strategie obronne i odwołują się do mechanizmów obronnych, które zakłócają ich doświadczenie i ekspresje emocji. (...)

W teoriach wymiany interakcję postrzega się jako proces, przez który aktorzy oddają zasoby, by pozyskać to, co postrzegane jest jako zasoby cenniejsze. Niektóre teorie wymiany kładą nacisk na reakcje emocjonalne aktorów, gdy otrzymują oni - lub nie otrzymują - oczekiwane i pożądane zasoby, inne natomiast podkreślają, że same emocje są zasobami, które można wymieniać. W każdym razie jednostki są postrzegane jako dążące do zysku, do otrzymania większej ilości zasobów niż oddają. Jeśli są w stanie osiągnąć zysk, jednostki doświadczają pozytywnych emocji i pojawia się w nich zaangażowanie w innych i w sytuację, a w gruncie rzeczy te pozytywne emocje stają się jeszcze jednym zasobem w wymianie. (...)

Teorie strukturalne zajmują się tym, jak lokalizacja w strukturach społecznych wpływa na przepływ emocji. Pozycje w strukturze determinują względną ilość władzy i prestiżu, które mogą otrzymać wzamian ci, którzy je zajmują; z kolei względna ilość władzy i prestiżu determinuje to, jak jednostki działają i wchodzą w interakcje. Jeśli reakcje innych potwierdzają pozycję jednostki w strukturze społecznej doświadcza ona pozytywnych emocji. I na odwrót: jeśli potwierdzenia nie następują, pobudzane są emocje negatywne. Teorie strukturalne (...) postrzegają przepływ emocji jako skoncentrowany wokół względnej władzy i statusu jednostek w różnych miejscach struktur społecznych.

Wreszcie, teorie ewolucyjne zajmują się tym, jak ludzka emocjonalność ewoluowała wskutek doboru naturalnego. W tym podejściu podejmuje się badania nad biologią emocji. Teorie ewolucyjne w socjologii nie są nowymi przejawami determinizmu biologicznego, ale zajmują się raczej mechanizmami biologicznymi, które są podstawą wytwarzania ludzkich emocji, oraz tym, jak wchodzą one w interakcje z formacjami społeczno-kulturowymi, by wytwarzać reakcje emocjonalne.