użyteczność, ekon. zadowolenie z konsumpcji,

kategoria wprowadzona przez H.H. Gossena, czysto subiektywna i zasadniczo nie do zaobserwowania przez osoby postronne, np. przez badaczy lub polityków gospodarczych; tylko konsument potrafi określić użyteczność spożywanego koszyka dóbr. Użyteczność całkowita oznacza zadowolenie ze wszystkich skonsumowanych jednostek danego dobra; w miarę zwiększania liczby jednostek konsumowanego dobra użyteczność całkowita początkowo rośnie, osiąga maksimum, a następnie maleje; użyteczność krańcowa to przyrost użyteczności całkowitej, spowodowany zwiększeniem konsumpcji o jednostkę; w miarę zwiększania liczby jednostek konsumowanego dobra, użyteczność krańcowa zmniejsza się; oznacza to, że każda kolejna jednostka spożywanego dobra przysparza konsumentowi coraz mniejszego zadowolenia. Zjawisko to jest nazywane prawem malejącej użyteczności krańcowej. Prawo to odegrało istotną rolę w zrozumieniu relacji cen różnych dóbr. W XIX w. rozpatrywano paradoks brylantów i wody. Zastanawiano się, dlaczego cena wody, niezbędnej do życia, a więc mającej ogromną wartość użytkową, jest bliska zeru, czyli jej wartość rynkowa jest znikoma, a jednocześnie odwrotnie — cena brylantów, mimo że ich wartość użytkowa jest znikoma, jest wysoka, a wartość rynkowa ogromna. Rozwiązanie tego paradoksu stało się możliwe dzięki uwzględnieniu użyteczności krańcowej. Brylanty są niezwykle rzadkie i dlatego ich użyteczność krańcowa jest duża. Woda jest zaś szeroko dostępna, więc jej użyteczność krańcowa jest niska. Relacja cen dóbr odpowiada relacji ich użyteczności krańcowej i dlatego brylanty są droższe od wody. W XIX w. próbowano zobiektywizować użyteczność i mierzyć ją za pomocą umownych jednostek tzw. utyli, np. użyteczność bułki z masłem dla Jana Kowalskiego mogła wynosić 157 utyli, a dla Andrzeja Wiśniewskiego 148 utyli. Tak rozumianą użyteczność nazwano kardynalną. Współcześni ekonomiści posługują się kategorią użyteczności porządkowej, która oznacza, że konsument potrafi uszeregować koszyki dóbr względem ich rosnącej lub malejącej użyteczności bez przypisywania im określonej wartości. Niemożność zobiektywizowania użyteczności wciąż stanowi wyzwanie dla niektórych ekonomistów, którzy prowadzą prace nad przypisaniem jej konkretnych wartości. więcej