mierniki dobrobytu, ekon. miary dobrobytu, alternatywne wobec Produktu Krajowego Brutto (PKB) na głowę mieszkańca;

Bezpośrednim powodem krytyki miernika, jakim jest PKB, były negatywne następstwa wzrostu gospodarczego w krajach rozwiniętych: zanieczyszczenie środowiska naturalnego oraz obniżenie jakości życia (mimo wzrostu spożycia dóbr materialnych). Krytyka PKB narastała od lat 60., a jej główne kierunki były następujące: 1) PKB jest niezadowalającym miernikiem działalności gospodarczej, ponieważ nie ujmuje czynników nierejestrowanych przez rynek, np. pracy gospodyń domowych, dóbr wolnych, zmian jakości; podział PKB na spożycie i inwestycje nie wyznacza dokładnych granic między tymi czynnikami, np. wydatki na trwałe artykuły gospodarstwa domowego mogą być traktowane jako inwestycje, służące rozwojowi sfery usług; w rachunku PKB nie są uwzględnione katastrofy ekologiczne; rosnące odległości dojazdów do pracy środkami transportu powodują wzrost PKB. 2) PKB jest złym miernikiem dobrobytu ze względu na to, że: w rachunku PKB ujmuje się tylko nakłady niezbędne dla zaspokojenia potrzeb a nie efekty; pomija się w nim czynniki ważne dla poziomu dobrobytu, lecz niemające materialnego charakteru, np. czas wolny; ujmuje się koszty społeczne, które nie przyczyniają się do wzrostu dobrobytu, np. wydatki państwa na obronę i administrację. 3) W rachunku PKB nie jest brany pod uwagę podział dochodu między poszczególne grupy społeczne. Konsekwencje tego są ważne, zwłaszcza w odniesieniu do krajów rozwijających się, ale nie jest on również zadowalającym miernikiem dobrobytu dla jakiejkolwiek grupy krajów. W literaturze przedmiotu wyłoniły się 3 nurty badawcze: nad miernikami ekonomicznego, społecznego i psychicznego dobrobytu.

Miernik ekonomicznego dobrobytu jest miernikiem wartościowym, skonstruowanym w oparciu o rachunek PKB. Próbowano go obliczać przez odjęcie od PKB wielkości nie powodujących wzrostu dobrobytu (antydobro). Jednocześnie postulowano włączenie do miernika dobrobytu ekonomicznego wartości czasu wolnego oraz wartości dóbr i usług, nierejestrowanych przez rynek, np. wartości pracy gospodyń domowych. Twórcy koncepcji tego miernika (W. Nordhaus i J. Tobin) nazwali go miarą ekonomicznego dobrobytu (Measure of Economic Welfare, MEW). Natomiast P.A. Samuelson zaproponował nazwę wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto (Net Economic Welfare, NEW). Charakterystyczną cechą NEW jest to, iż odzwierciedla on nakłady, a nie stopień zaspokojenia potrzeb.

Mierniki społecznego dobrobytu opierają się na wskaźnikach ilościowych, a głównym celem ich twórców było pokazanie stopnia zaspokojenia potrzeb. W tym celu, na podstawie mierników poszczególnych potrzeb, tworzy się agregaty obejmujące grupy potrzeb, które z kolei mogą być dalej agregowane do postaci jednego syntetycznego wskaźnika. Z reguły jego wyrazem są punkty w przedziale od 0 do 100. Poszczególne propozycje różnią się między sobą doborem zmiennych, charakteryzujących zaspokojenie poszczególnych potrzeb oraz metodami agregacji. Istotny wkład w rozwój tej dziedziny badań wniósł J. Drewnowski, współtwórca tzw. metody genewskiej obliczania dobrobytu społecznego, na której bazowały prace UNRISD. W Polsce metoda ta w latach 60. była stosowana przez IGS SGPiS. Zakazano jednak jej używania, gdyż okazało się, że mierzony za jej pomocą dobrobyt nie rośnie tak szybko, jak mierzony za pomocą obliczania PKB na głowę mieszkańca. Zbliżone metody były stosowane również w innych krajach. W USA 1966 ukonstytuował się komitet wskaźnika społecznego, któremu przewodniczył D. Bell. W Japonii nad wskaźnikiem dobrobytu społecznego prowadziła prace komisja rządowa. W latach 70. obliczano, oparty na podobnej metodologii, wskaźnik społecznego dobrobytu OECD. Obecnie do najczęściej stosowanych mierników dobrobytu społecznego, zgodnie z zaleceniami UNCTAD, należą wskaźniki: długości życia, dostępu do edukacji, poziomu wykształcenia i dostępności usług medycznych.

Mierniki psychicznego dobrobytu opierają się na badaniach subiektywnych odczuć członków danego społeczeństwa. Ich wyniki są przydatne głównie dla polityków. Ze względu na przyjęte założenia, metody te uniemożliwiają jednak obiektywne porównanie poziomu dobrobytu między różnymi społeczeństwami.

Trwają spory o przydatność różnych metod mierzenia zjawisk społecznych i gospodarczych oraz wiarygodność uzyskanych wyników. Zgodność panuje jedynie w kwestii, iż PKB jest niezadowalającym miernikiem dobrobytu. więcej

Sławomir Sztaba