CECHA

Wpisy terminu w różnych słownikach wraz z komentarzami.

Słownik Terminów Encyklopedycznych - zawartość - opis hasła CECHA

1) Wg Powszechnej Encyklopedii Filozofii: " CECHA (gr. to ídion, poiotes, charaktér, łac. proprietas, qualitas, attributum - właściwość, przymiot, jakość) - właściwość określająca przypadłościowy lub modalny czynnik (stan) rzeczy; to, co można orzec o jakiejś rzeczy, czynności, dyspozycji; przymiot, własność, znamię, znak odróżniający jedną rzecz od drugiej; to, co w porządku poznania odróżnia jakiś przedmiot od innego przedmiotu, umożliwiając jego rozpoznanie.

W KLASYCZNEJ FILOZOFII BYTU zagadnienie c. pojawiło się w związku z dokonaniem przez Arystotelesa najogólniejszej klasyfikacji bytu. Wyróżnił on 10 kategorii, czyli zasadniczych sposobów bytowania: naczelny sposób bytowania - substancję, oraz pozostałe, będące właściwościami substancji (przypadłości). Z wyróżnionymi sposobami bytowania związane były sposoby orzekania. Wg Arystotelesa nauki o kategoriach c. jest to, co orzeka się o substancji, czyli niesamodzielny składnik rzeczy, dający się wyróżnić tylko myślowo, mający jednak podstawę w rzeczy.

Porfiriusz w komentarzu do Kategorii Arystotelesa (Isagoga) przedstawił schemat klasyfikacyjny orzekania (praedicabilia) o podstawowej kategorii ontologicznej - substancji - wyróżniając rodzaj, gatunek, różnicę gatunkową, własność i przypadłość. Po definicji każdego z tych pojęć Porfiriusz rozpatrywał zachodzące między nimi relacje podobieństwa lub różnicy; tworzą one tzw. quinque voces, czyli orzeczniki; odróżnił orzeczniki dające się oddzielić od podmiotu bez przekreślenia jego podmiotowości (np. Piotr jest śpiący) oraz orzeczniki nie dające się oddzielić od podmiotu (np. Etiopczyk jest czarny).

W tradycji filozofii klasycznej, traktującej c. jako kwalifikację bytu, wyróżnia się różne rodzaje c. C. może być istotna, gdy jest konieczną determinacją bytu, lub nieistotna, gdy przysługuje bytowi niekoniecznie i podlega zmianom podczas jego trwania. C. istotna może być konstytutywna (podstawowa), gdy określa gatunkową naturę bytu, lub konsekutywna, gdy przysługuje wszystkim przedstawicielom gatunku, ale jest pochodną od c. podstawowych (np. zdolność człowieka do śmiechu). C. może być bezwzględna, jeśli przysługuje bytowi niezależnie od relacji do innego bytu np. właściwości jakościowe lub w rzeczach materialnych cechy ilościowe (długość, ciężar). C. względnymi są właściwości przysługujące siedmiu kategoriom przypadłości. Właściwości mogą się nakładać, w wyniku czego powstają tzw. modalności, czyli takie stany bytowe, w których właściwości spiętrzają się i doskonalą (np. grymas na twarzy).

Odróżnia się także c. statyczne, które charakteryzują stany spoczynkowe lub sposób istnienia oraz c. dynamiczne, które charakteryzują byty jako podmiot działania. Wreszcie c. dzieli się na pozytywne, będące pewnymi właściwościami bytów oraz c. negatywne, orzekane o bytach dla wskazania w nich braku jakiejś cechy pozytywnej.

Niekiedy odróżnia się c. pierwotne i c. wtórne, czyli jakości pierwszorzędne i drugorzędne, przypisując tym drugim jedynie charakter dyspozycji, tj. zdolność rzeczy do oddziaływania na zmysły." więcej

2) Wg Słownika pojęć z zakresu psychologii: "Cecha - względnie stała, charakterystyczna dla jednostki, zgeneralizowana tendencja do określonych zachowań, przejawiająca się w różnych sytuacjach, ma charakter latentny, nie można jej bezpośrednio zaobserwować, posiada status zmiennej pośredniczącej między bodźcem a reakcją."

 

Źródło definicji (elektroniczne): 1) hasło "Cecha" w Powszechnej Encyklopedii Filozofii, 2) hasło Cecha w Słowniku pojęć z zakresu psychologii
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga