POTRZEBA

Wpisy terminu w różnych słownikach wraz z komentarzami.

Słownik Terminów Encyklopedycznych - zawartość - opis hasła POTRZEBA

1) Wg Słownika Psychologicznego (1985): "Potrzeba, stan braku w organizmie  czegoś, co jest niezbędne do życia. W psychologii współczesnej najbardziej zasadny jest podział potrzeb na biologiczne i społeczne; pierwsze (na przykład potrzeba pokarmu, potrzeba wody, potrzeba seksualna) są związane z biologiczną strukturą organizmu; są one bardzo podobne u zwierząt i ludzi; drugie (na przykład potrzeba towarzystwa, potrzeby kulturowe, potrzeba władzy) powstają i rozwijają się w warunkach życia społecznego, nie opierają się na wrodzonych mechanizmach - są to potrzeby społeczne, charakterystyczne dla człowieka. Brak jest współcześnie pełnej spójnej teorii potrzeb." [BF- !]

2) Wg Encyklopedii Socjologii (2000): "(...) to termin psychologiczny stosowany jako synonim pragnień, dążeń, popędów, instynktów, motywów, których zaspokojenie lub realizacja są niezbędne do utrzymania określonego standardu funkcjonowania jednostki. Problematyka potrzeb człowieka pojawiła się po raz pierwszy w III w p.n.e., gdy Epikur z Efezu podzielił potrzeby ludzkie na trzy kategorie: naturalne i konieczne, naturalne, ale niekonieczne, i ani naturalne, ani konieczne. Gdy potrzeba staje się zbyt silna, przeradza się w namiętność (pathos) i podporządkowuje sobie człowieka. (...) Pojęcie potrzeby jako nabytego regulatora zachowań obecne jest w wielu koncepcjach socjalizacyjnych. (...) Koncepcje, w myśl ktorych potrzeby ludzkie powinny być zaspokajane przez instytucje społeczne, a stopień ich zaspokojenia stanowi kryterium oceny tych instytucji, głosili Denis Diderot, Maurice Halbwachs, Karol Marks, Erich  Fromm. (...) [Wg koncepcji Kazimierza Obuchowskiego - BF] podstawą jest rozróżnienie pragnień jako świadomych pożądań, chceń, i potrzeb jako obiektywnych właściwości jednostki ludzkiej, których istnienie powoduje, że bez określonych substancji lub warunków człowiek nie może normalnie funkcjonować. Rozróżnienie pragnień i potrzeb oznacza, że człowiek może czego innego chcieć, a czego innego potrzebować.(...)  Ponadto pragnienia im bardziej są zlożone, tym bardziej odbiegają od potrzeb człowieka, pragnienia bowiem kształtują się pod naciskiem kultury, która uformowała się niezależnie od potrzeb jednostki. Pragnienia są <pieczątką> kultury, a ta ma inne <potrzeby> niż jednostka. dlatego ludzie zbyt często lubią jeść to, co nie jest im potrzebne, koncentrują się na celach dla nich zgubnych, ubierają się w sposób szkodliwy dla zdrowia (...) Uleganie takim pragnieniom może prowadzić do uformowania się w świadomości jednostek <fałszywych potrzeb>. (...)  [Autor]  wyróżnia następujące rodzaje potrzeb: potrzeby fizjologiczne (...), potrzeby seksualne; potrzeby poznawania czynnego i biernego; potrzeby kontaktu emocjonalnego; potrzebę sensu życia; potrzebę dystansu. Są to potrzeby  uniwersalne (...) Poza nimi jest grupa potrzeb indywidualnych. Człowiek, nabywając określonych doświadczeń, wytwarza nawyki, swoją <druga naturę>. Bez takich potrzeb nawykowych człowiek nie może normalnie funkcjonować.(...)" (podkreśl. - BF)

3) Wg Słownika Socjologii i Nauk Społecznych (2004): "Potrzeba to coś, co wydaje się konieczne, w szczególności - konieczne do przetrwania danej osoby, organizacji lub czegokolwiek innego. (...) Potrzeby zwykle przeciwstawia się chęciom lub pragnieniom; potrzeby bowiem to rzeczy konieczne, a chęci - te, których pragniemy. Ponieważ samo pojęcie sugeruje, że potrzeby powinny być zaspokojone, często pojawia się ono w retoryce politycznej i w dyskusjach na temat polityki społecznej (...) Pełni też zasadniczą rolę w dyskusjach na temat →   ubóstwa i  → deprywacji, a także problemów → dobrobytu (...)."

 4) Wg  Słownika PWN Biznes (dostęp 2013): potrzeby, ekon. stan albo poczucie niedoboru lub braku jakichś wartości czy dóbr koniecznych do utrzymania co najmniej podstawowego standardu biologicznego, psychicznego, materialnego funkcjonowania człowieka, także w społeczeństwiewieloznaczne pojęcie, występujące w różnych dyscyplinach nauki: ekonomii, politologii, polityce społecznej, psychologii, socjologii; z podmiotowego punktu widzenia potrzeby można podzielić na indywidualne, grupowe i ogólnospołeczne; w ekonomii potrzeby są czynnikiem determinującym popyt na dobra i usługi, a tym samym czynnikiem pobudzającym aktywność i rozwój gospodarczy; część potrzeb ekonomicznych to potrzeby podstawowe, występujące i odczuwane przez człowieka niezależnie od sytuacji społecznej i ekonomicznej, w jakiej znajduje się jednostka, a których zaspokojenie jest związane z dostępem do dóbr niższego rzędu i dóbr zwykłych (dobra ekonomiczne, dobro wolne), część zaś to potrzeby względne, których zaspokojenie jest związane z dostępem do innych dóbr ekonomicznych, w tym do dóbr wyższego rzędu (dobro Veblena).

Źródło definicji (papierowe): 1) Włodzimierz Szewczuk, potrzeba, (w:) tegoż (red.), Słownik Psychologiczny, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1985, s. 217., Źródło definicji (papierowe): 2) Encyklopedia Socjologii, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2000, t. 3, ss. 160-163. , Źródło definicji (papierowe): 3) Gordon Marshall (red.), Słownik Socjologii i Nauk Społecznych, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 249; tłum.: Alina Kapciak; red. wyd. polskiego Marek Tabin.
Źródło definicji (elektroniczne): 4) hasło "Potrzeba" w Słowniku PWN Biznes
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Wikipedii - zawartość - opis hasła POTRZEBA

Potrzeba psychiczna, motyw, to stan osoby doznającej poczucia niespełnienia (napięcie motywacyjne), czyli frustracji potrzeb, działający jako czynnik skłaniający jednostkę do podejmowania aktywności, które mogą tę potrzebę zaspokoić. Inaczej jest to odczuwalny brak czegoś, który powoduje, że podejmuje się działania zmierzające do likwidacji tego braku.

Pojęcie potrzeba jest wyrażeniem mylnie używanym zamiennie z pojęciami popęd bądź instynkt. (...)

Murray określa potrzebę jako działającą w mózgu siłę fizykochemiczną, która organizuje percepcję, i określone grupy reakcji autonomicznych, słownych i motorycznych, wyobrażeniowych w celu zmiany sytuacji napięcia.

Cechy potrzeb

Potrzeba to:

  • specyficzna tendencja aktywności jednostki
  • typowy zespół reakcji motorycznych, werbalnych, autonomicznych i wyobrażeniowych
  • specyficzny kierunek uwagi i zainteresowań
  • specyficzne emocje
  • specyficzne reakcje

Typy potrzeb

Murray wyróżnił 27 potrzeb psychicznych:

  • potrzebę bezpieczeństwa jako tendencję do unikania psychicznego urazu
    • ze strony innych
    • we własnych oczach
  • potrzebę poniżania się
  • potrzebę wyczynu
  • potrzebę stowarzyszenia się, afiliacji
  • potrzebę agresywności
  • potrzebę autonomii
  • potrzebę kompensacji
  • potrzebę uległości
  • potrzebę usprawiedliwiania się
  • potrzebę dominowania
  • potrzebę uzewnętrzniania swojej osobowości i ekshibicjonizmu
  • potrzebę żywienia i opiekowania się
  • potrzebę porządku
  • potrzebę zabawy
  • potrzebę odrzucania i izolacji
  • potrzebę przyjemnych doznań zmysłowych
  • potrzebę seksualną
  • potrzebę doznawania opieki i oparcia
  • potrzebę rozumienia
  • potrzebę nabywania
  • potrzebę poznawczą
  • potrzebę tworzenia
  • potrzebę informowania innych
  • potrzebę doznawania aprobaty i uznania ze strony innych
  • potrzebę zatrzymywania

Murray nie uważał, że jest to zamknięta, wyczerpana lista potrzeb jednostki. Każda jednostka według niego charakteryzuje się również potrzebami indywidualnymi, niepowtarzalnymi. Jest to typowe dla podejścia idiograficznego w psychologii, którego zwolennikiem był Murray.

Strukturę potrzeb wg tego podziału bada projekcyjny test apercepcji tematycznej Murraya - TAT (ang. Thematic Apperception Test).

Struktura potrzeb w ujęciu Obuchowskiego

Obuchowski określa potrzebę jako właściwość polegająca na tym, że bez określonego przedmiotu lub określonej osoby nie można normalnie funkcjonować.

  • potrzeby samozachowania
  • potrzeby fizjologiczne
  • potrzeby orientacyjne:
    • potrzeba poznawcza
    • potrzeba kontaktu emocjonalnego
    • potrzeba sensu życia
  • potrzeby rozmnażania
  • potrzeby seksualne

Potrzeba jako kategoria ekonomiczna

Potrzeba jest jedną z centralnych kategorii ekonomicznych. Występowanie potrzeb rozumianych jako subiektywnie odczuwana rozbieżność pomiędzy status quo a stanem pożądanym jest najważniejszym motywem podejmowania procesu gospodarowania, polegającego na przekształcaniu zasobów w dobra ekonomiczne, które służą zaspokajaniu potrzeb.

Znaczenie subiektywnych potrzeb jednostki jako punktu wyjścia analizy ekonomicznej zostało po raz pierwszy dostrzeżone przez austriacką szkołę psychologiczną.

Potrzeby ludzkie

Potrzeby ludzkie to przejaw zależności człowieka od otoczenia. Część z nich ma charakter obiektywny – jak potrzeba pożywienia. Potrzeby obiektywne pociągają za sobą kształtowanie się potrzeb subiektywnych – skomplikowanego systemu zmian, jakie zachodzą w człowieku w sytuacji, gdy jego potrzeby obiektywne nie są zaspokojone. Brak zaspokojenia potrzeby wprowadza jednostkę w stan napięcia psychicznego, stanowiącego często motyw do działania w kierunku zaspokojenia potrzeby.

Potrzeby biologiczne są związane ze strukturą organizmu ludzkiego; ich zaspokojenie jest niezbędne do utrzymania organizmu przy życiu. Potrzeby społeczne odzwierciedlają fakt zależności człowieka od innych ludzi – potrzeba miłości, uznania, przynależności do grupy. Potrzeby kulturalne są wyrazem zależności człowieka od wytworów kultury materialnej (potrzeba mieszkania, lodówki, samochodu) a także wytworów kultury duchowej (potrzeba książki, filmu, sztuki teatralnej). Potrzeby instrumentalne są związane z realizacją określonych celów czy wykonywaniem pewnych zadań (potrzeba młotka do wbicia gwoździa); znikają w momencie osiągnięcia celu.

 (drobne zmiany redakcyjne - BF)

Źródło definicji (elektroniczne): hasło "Potrzeba" w Wikipedii
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Antropologii i Socjologii Kultury - zawartość - opis hasła POTRZEBA

1) Wg Bronisława Malinowskiego (1944): "Musimy jednakże przeformułować nasze pojęcie minimum fizjologicznego, granic, w których motywacje fizjologiczne mogą zostać przemodelowane tak, że nie powodują organicznej degeneracji czy wyludnienia. Mówimy więc o potrzebach, w odróżnieniu od motywów. Termin ten będziemy stosować nie w odniesieniu do organizmu jednostki, ale raczej do społeczności i jej kultury jako całości. Przez potrzebę rozumiem więc system warunków w ludzkim organizmie, w układzie kulturowym i w relacji obu do środowiska naturalnego, który jest konieczny i wystarczający do przetrwania grupy i jednostki. Potrzeba jest zatem ograniczającym zestawem faktów. Nawyki i ich motywacje, wyuczone reakcje i podstawy organizacji muszą przyjąć taki układ, żeby pozwalały na zaspokojenie podstawowych potrzeb. (...)

A. Potrzeby podstawowe                                                        B. Reakcje kulturowe

(1) przemiana materii                                                               (1) zaopatrywanie się w żywność

(2) reprodukcja                                                                          (2) pokrewieństwo

(3) wymogi organizmu                                                             (3) schronienie

(4) bezpieczeństwo                                                                    (4) ochrona

(5) ruch                                                                                        (5) działania

(6) rozwój                                                                                    (6) trening

(7) zdrowie                                                                                   (7) higiena (...)

Prawdziwe zrozumienie naszego pojęcia potrzeby zakłada jej bezpośredni związek z odzewem ze strony kultury. (...)

Nakazy (potrzeby pochodne - BF)                                                                                                                                                                                      Reakcje

(1) kulturowy zestaw narzędzi i dóbr konsumpcyjnych musi być wyprodukowany, wykorzystywany,                                                                 gospodarka

utrzymywany i zastąpiony nowymi wytworami

(2) zachowanie ludzkie pod względem jego technicznych, zwyczajowych, prawnych czy moralnych                                                                    kontrola społeczna

nakazów musi być skodyfikowane, uregulowane w działaniu i zaopatrzone w sankcje

(3) materiał ludzki, dzięki któremu każda instytucja utrzymuje się, musi być odnawiany, kształtowany,                                                            wykształcenie

ćwiczony i wyposażony w pełną wiedzę o tradycji plemiennej

(4) w ramach każdej instytucji władza [musi - BF?] być określona i dysponować środkami zapewniającymi                                                    organizacja polityczna

pełne wykonywanie jej poleceń".

2) Wg Tadeusza Kocowskiego (1982): "[Potrzeba to - BF]  warunek niezbędny lub sprzyjający dla realizacji określonego celu. Warunek ten może być bądź przedmiotem, bądź własnością środowiska, bądź wreszcie własnością samej jednostki."

Źródło definicji (papierowe): Bronisław Malinowski, Naukowa teoria kultury, (w:) tegoż, Kultura i jej przemiany, Dzieła t. 9, Warszawa: PWN, 2000, ss. 101, 102, 130. , Źródło definicji (papierowe): Tadeusz Kocowski, Potrzeby człowieka. Koncepcja systemowa, Wyd. II, Wyd. PAN i Ossolineum, 1982, s. 45.
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga