KATEGORIA

Wpisy terminu w różnych słownikach wraz z komentarzami.

Słownik Terminów Encyklopedycznych - zawartość - opis hasła KATEGORIA

1) Wg Encyklopedji Powszechnej Wydawnictwa Gutenberga (1929-1938): "Kategorja (greckie) klasa, do której zaliczamy pewien przedmiot. We filozofiji: ogólne formy pojęciowe lub najogólniejsze pojęcia gatunkowe (praedicamenta). Perypatejczycy przyjmowali 10 kategoryj: substantia, quantitas, qualitas, relatio, actio, passio, ubi, quando, situs, habitus. Kant usiłował głębiej ugruntować naukę o kategorjach. Zdaniem jego kategorje odpowiadają logicznym funkcjom myślenia w sądzie. Jest ich więc tyle ile jest form sądu. Kant przyjmuje dwanaście kategorji: ogół, wielość, jedność, twierdzenie, przeczenie, ograniczenie, przynależność (inherencja), przyczynowość, wzajemne oddziaływanie, rzeczywistość, możliwość, konieczność."

2) Wg Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN (1965): "Kategorie [ grecki kategoria 'oskarżenie, sąd']: 1) flozofia. Pojęcie wprowadzone do filozofii przez Arystotelesa na oznaczenie najogólniejszych działów orzeczeń, najwyższych rodzajów, wewnątrz których istnieje hierarchia rodzajów mniej ogólnych i ich gatunków; Arystoteles rozróżniał 10 kategorii: substancje, wielkości, jakości, relacje, miejsca, czasy, stany rzeczy - położenie i dyspozycja, czynności i procesy podlegania czynnościom. Arystotelesowska koncepcja kategorii nasuwa zasadniczą wątpliwość interpretacyjną: czy kategorie są działami wyrażeń językowych, przy pomocy których można charakteryzować pod różnymi względami jednostkowe przedmioty, czy też są klasami samych przedmiotów, rodzajami istniejących obiektów (przy czym w odniesieniu do każdego z tych rodzajów termin <istniejący> ma różny sens). (...) w filozofii nowożytnej m.in. John S. Mill, Wilhelm Wundt, Christoph Sigwart) (...) zastępowali klasyfikację arystotelesowską podziałami redukującymi coraz bardziej liczbę kategorii.(...) 2) logika. Kategorie semantyczne (znaczeniowe), rodzaje wyrażeń językowych wyodrębnione na podstawie ich roli składniowej (zwane też dlatego kategoriami syntaktycznymi) w podziale służącym celom analizy języka z punktu widzenia logiki. Wyrażenia A i B należą do tej samej kategorii semantycznej wtedy i tylko wtedy, gdy zastępując A przez B (lub odwrotnie) w dowolnym wyrażeniu sensownym, otrzymujemy również sensowne wyrażenie. Podstawowymi kategoriami semantycznymi każdego języka są kategorie nazw i kategorie zdań; do dalszych kategorii semantycznych należą tzw. funktory, które dzielą się na kilka różnych kategorii.(...) 3.) potocznie. W znaczeniu przeniesionym z koncepcji Arystotelesa kategorie są to klasy wyróżnione w pewnej → klasyfikacji, przy czym stosuje się ten termin zwykle tylko do działów wyróżniających się ogólnością i doniosłością; w znaczeniu nawiązującym do ujęcia Immanuela Kanta → sposób myslenia, przejawiający się m.in. w ocenach i preferencjach (np. myślenie kategoriami religijnymi, estetycznymi)."

Źródło definicji (papierowe): 1)Encyklopedja Powszechna Wydawnictwa Gutenberga, Kraków: Wyd. , 1929-1938, t.VII, s. 215., Źródło definicji (papierowe): 2) Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa: PWN, 1965, t. 5, s.523.
Podobne terminy (linki wewnętrzne):
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga