FLÂNEUR

Wpisy terminu w różnych słownikach wraz z komentarzami.

Słownik Antropologii i Socjologii Kultury - zawartość - opis hasła FLÂNEUR

Wg Michała Dzionka: „Słowo flâneur1 pojawiło się przeszło czterysta lat temu w Touraine, we Francji. Według słownika francuskiego z 1808 roku, miało ono zabarwienie pejoratywne i odnosiło się do osób nie mających stałego miejsca w strukturze społeczeństwa feudalnego, a więc przestępców, włóczęgów, bezdomnych, ludzi bez stałego adresu i zajęcia. W wydanym w 1854 roku, angielskim słowniku Oxford English Dictionary termin ten zostaje opisany jako trwonienie czasu na przyglądanie się wystawom sklepowym. Rok 1806 to data ukazania się jednego z pierwszych tekstów poświęconych flâneurowi. Mowa o anonimowym pamflecie zatytułowanym Flâneur au salon ou M Bon-Homme, w którym przedstawiony zostaje jako podejrzana osoba wykluczona ze społeczeństwa. W sztuce figura flâneura przewijała się później w twórczości m. in. Charlesa Baudelaire’a, Edgara Allana Poe, Honoré Balzaca, Ernsta Theodora Amadeusa Hoffmanna, Emila Zoli, Victora Hugo, Eugeniusza Sue, Gustave’a Flauberta, Charlesa Dickensa, Marcela Prousta, Jorisa-Karla Huysmansa i Roberta Walsera. Do dyskursu socjologicznego (szczególnie zakorzeniona jest miejska praktyka tułacza w etnografii) flâneur został wprowadzony dzięki pracom Siegfrieda Kracauera, Georga Simmela, Franza Hessela, Roberta Parka i Henry’ego Mayhewa. Lecz na gruncie szerszej refleksji nad kulturą postać flâneura zaistniała przede wszystkim na początku XX wieku w eseistyce Waltera Benjamina (1892 – 1940), filozofa, pisarza, teoretyka literatury i sztuki, krytyka, tłumacza i eseisty, autora prac o istotnych zjawiskach kulturowych i cywilizacyjnych XIX i XX wieku.

Postać spacerowicza Walter Benjamin zaczerpnął z twórczości Charlesa Baudelaire’a. W twórczości francuskiego poety odnajdujemy postać flâneura jako samotnego artysty-spacerowicza, niespiesznie przechadzającego się tłumnymi ulicami i pasażami XIX-wiecznego Paryża. Jest to wyrafinowany esteta z wielkim uwielbieniem przypatrujący się miejskiej scenerii na wzór wyimaginowanej sceny dramatycznej. Charakteryzuje go tajemniczość, niecierpliwość, ciekawość, czerpanie radosnej przyjemności z oglądania, przyglądania się (próżniaczo bezcelowego), umiłowanie niejednoznaczności i nowości, ironiczny i sceptyczny dystans oraz brak zaangażowania (ale paradoksalnie również twórczo-krytyczne dyspozycje, co ujawnia się między innymi w aktywnej zabawie/grze kontekstami). Jest więc wyrazem specyficznej modernistycznej postawy estetyczno-poznawczej, obejmującej perspektywę spojrzenia, typ doświadczeń i przeżyć oraz stosunek indywidualności do społeczeństwa. (…)

Krąg skojarzeń wokół figury flâneura wyznaczają takie postaci jak: detektyw (odsłania mroczne strony miasta), spiskowiec czy agent służb specjalnych (w tym sensie, że obserwuje tłumy na ulicy), fotograf (jest zainteresowany wizualną stroną życia miejskiego), prostytutka (będąc towarem i sprzedawcą jednocześnie), dandys, literat, poeta, malarz, dziennikarz-reporter, socjolog-etnograf, teoretyk-filozof, antykwariusz współczesności, kolekcjoner”.

Źródło definicji (elektroniczne): Michał Dzionek, W stronę antropologii przestrzeni. Flâneur - szkic do portretu [w:] Czasopismo Naukowe „Anthropos?” przy Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 2-3/2003.
Hasło wprowadził(a): Katarzyna Michalak