Zwięzła formuła wyrażająca pewną prawdę ogólną i ponadczasową, przybierająca najczęściej postać błyskotliwej i humorystycznej definicji, antytezy, oryginalnego porównania lub pseudoproporcji (...) Typowe aforyzmy nie wypowiadają myśli banalnych, formułują w sposób dobitny i sugestywny osobiste obserwacje lub pytania, przeważnie paradoksalne, często przeciwstawiają się prawdom oczywistym i uznanym wartościom. Subiektywność aforyzmu różni go od przysłowia, sentencji, maksymy. Aforyzm wyróżnia się również humorem. (...) W niektórych realizacjach przybiera formę fragmentu lub nawet miniaturowego eseju (np. Aforyzmy o mądrości życia Arthura Schopenhauera). Aforyzmy pełnią często istotną funkcję w bardziej rozbudowanych wypowiedziach, m.in. w bajce jako morał, w dramacie jako sądy bohatera, w opowiadaniu czy filmie - sądy narratora lub bohatera.

Aforyzm (łac. aphorismus, gr. aphorismós) – zwięzła, lapidarna, przeważnie jednozdaniowa wypowiedź, wyrażająca ogólną prawdę filozoficzną lub moralną, w sposób zaskakujący i błyskotliwy. W nowożytnej literaturze europejskiej formę tę wykorzystywali m.in. twórcy francuscy: Blaise Pascal (Myśli, 1670 (...)), François La Rochefoaucauld (Maksymy..., 1665,(...)) oraz Sébastien-Roch Nicolas Chamfort (Maksymy i myśli..., 1795 (...) Rozwój aforystyki w Polsce przypadł głównie na okres baroku, jednakże już w starożytności były znane i popularne w całej Europie, szczególnie wywodzące się ze schyłku starożytności, Dystychy moralne Marcusa Catona, wydane jako "Katonowe wiersze" – "Catonis disticha" w przekładzie polskim w XVI wieku przez Franciszka Mymerusa i Sebastyana Klonowicza; (wyd. Jan Bystroń, Kraków, rok 1894). Szczególny rodzaj schematycznego aforyzmu, zwany w Polsce "trynką" (lub "trzeciakiem"), a będący retoryczną elipsą o klamrze spajającej trzy równoległe człony, dzięki temu, że wielokrotnie pojawia się w starotestamentowych Księgach Mądrości oraz epigramatach Marcjalisa, cieszył się wzięciem w średniowieczu, kiedy to zaczęły krążyć liczne łacińskie trynki-przysłowia. Zachowało się np. 180 trynek Szlachcica-Anonima, z czego 67 "końskich", które zapisał na marginesach rękopiśmiennego kodeksu zawierającego wyciąg z Hippiki Chrzystofa Pieniążka. Inny rodzaj schematycznego aforyzmu, zwany w Polsce "czworakiem" (lub "czwartakiem"), polegał na wyliczaniu czterech jakości cechujących jakąś osobę lub rzecz. Dużo aforyzmów można odnaleźć w zbiorach Andrzeja Maksymiliana Fredry Przysłowia mów potocznych oraz Monita politico moralia. Przysłowia są jedynym utworem napisanym przez Fredrę po polsku. Oprócz aforyzmów oryginalnych znalazło się w nim wiele spolszczonych sentencji i maksym autorów rzymskich (Seneka, Tacyt i in.). Autorami aforyzmów byli też m.in. Aleksander Świętochowski i Stanisław Jerzy Lec oraz  - współcześnie - Andrzej Majewski.

 (drobne zmiany red. - BF)

 Stan na 1.05.2014 r.