Manicheizm synkretyczny (łączący zasady mazdaizmu, chrześcijaństwa, buddyzmu i gnostycyzmu), dualistyczny system religijno-filozoficzny, utworzony przez Maniego (Manesa, Manicheusza), Persa z Ekbatany, ok. 216-276, rozpowszechniony w cesarstwie rzymskim od III do IV wieku, a później w środkowej i wschodniej Azji, głoszący odwieczny konflikt dobra (duch, światło) i zła (materia, ciemność), Boga i Szatana, demonów i aniołów, którzy zesłali na świat proroków szerzących prawdziwą wiedzę, takich jak Abraham, Zaratustra (Zoroaster), Jezus, z których Mani był ostatnim. Został on ukrzyżowany przez fanatycznych magów około roku 276 naszej ery. Wpływy jego są widoczne w poglądach albigensów, waldensów, bogomiłów i patarenów.