DYSKURS

Wpisy terminu w różnych słownikach wraz z komentarzami.

Słownik Terminów Encyklopedycznych - zawartość - opis hasła DYSKURS

Encyklopedia socjologii podaje: "(...) dyskurs (łac. discursus) to termin stosowany w poprzednich epokach kulturowych jako na ogół pozytywnie nacechowane określenie rozmowy, zwłaszcza (...) polegającej na ożywionej wymianie zdań lub na wielostronnym roztrząsaniu jakiejś kwestii (...) Odzwierciedleniem tej tradycji jest naukowe pojmowanie dyskursu jako dialogu, konwersacji lub ogólnie - dowolnej interakcji między ludźmi polegającej na komunikowaniu. Szczególne zasługi w analizie tego wymiaru dyskursu położyła socjologia interpretatywna, zwłaszcza etnometodologia i analiza konwersacyjna (Garfinkel, 1967; Sachs,1992), a także socjolingwistyka interpretatywna (m.in. Gumperz, 1982), niektóre odmiany językoznawstwa stosowanego oraz psychologia dyskursywna (Potter, Wetherell, 1987) i krytyczna analiza dyskursu (m.in. Wodak i in., 1990).

Terminem dyskurs posługiwano się tradycyjnie także dla określenia szczególnej odmiany myślenia, polegającej na - uporządkowanym w postaci systematycznego rozumowania - dążeniu do prawdy lub do intelektualnego rozważenia spornych kwestii (...) to tej (...) tradycji rozumienia dyskursu pozostaje wierny Habermas (1999;2002a) w swojej <etyce dyskursu>, nastawionej na racjonalne rozstrzyganie sporów w sferze wartości; syntetyczna Habermasowska teoria dyskursu ma również silne odniesienia do problematyki interakcji oraz języka.

Trzecie znaczenie  (...) odnosi się do użycia języka jako struktury werbalnej. (...) Z tego punktu widzenia pojęciami pokrewnymi są <wypowiedź> i <tekst>. (...) W analizie dyskursu przyjmuje się zazwyczaj konwencję terminologiczną odnoszącą dyskurs do wszelkich form użycia języka i odróżniającą dwie odmiany dyskursu, zależnie od trybu komunikacyjnego: (mówione) wypowiedzi  oraz (pisane) teksty. (...) w szerszym i niekiedy mało dystynktywnym rozumieniu  pojęcie dyskursu wykracza poza granice użycia języka i dotyczy wszelkich zjawisk opartych na kulturowych związkach znaczeniowych (np. dyskurs filmowy, dyskurs tańca ludowego)".

 Wg "Słownika socjologii jakościowej": "Trudności określenia pojęcia <dyskurs> wiążą się z mnogością koncepcji teoretycznych, które z tego pojęcia korzystają. (...) Teun A. van Dijk buduje definicję dyskursu, wyznaczając trzy jego główne wymiary: użycie języka (wymiar lingwistyczny), przekazywanie idei (wymiar kognitywny) oraz interakcja (wymiar społeczny). Ukazuje on dyskurs jako zjawisko, które obejmuje sfery indywidualnych modeli mentalnych, działania społecznego, zbiorowej świadomości i struktur języka. Dyskurs zatem, to użycie języka powodowane procesami i zjawiskami psychicznymi oraz mikro- i makrospołecznymi, a zarazem mające potencjał kształtowania tychże procesów i zjawisk. Pojęcie dyskursu bywa zamiennie używane z pojęciem (pisanego i mówionego) tekstu, by zwrócić uwagę na takie cechy definicyjne dyskursu, jak: spójność, intencjonalność, informatywność, powiązanie z innymi tekstami (intertekstualność) i sytuacyjność. W określeniu dyskursu kluczową rolę odgrywa pojęcie kontekstu, rozumianego wielowarstwowo: od okoliczności konkretnej sytuacji komunikacyjnej, ról, pozycji i stanu psychicznego uczestników, po struktury makrospołeczne, wzory kulturowe, modele mentalne, instytucjonalne ramy i relacje władzy, które są odzwierciedlane w akcie komunikacyjnym i które są przez akt komunikacyjny odtwarzane i/albo kontestowane i zmieniane."

Źródło definicji (papierowe): 1) Encyklopedia socjologii, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2005, Suplement, ss. 50-58., Źródło definicji (papierowe): 2) Anna Horolets, Analiza dyskursu, (w:) Krzysztof T. Konecki, Piotr Chomczyński, Słownik socjologii jakościowej, Warszawa: Difin SA, 2012, ss. 16-20.
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Teorii i Metodologii Badań Kultury - zawartość - opis hasła DYSKURS

1) Wg Petera Stocwella: "Termin  dyskurs (...), nawet w swoim prostym sensie, wskazuje na tekst w użyciu i przypomina, że każdy model, który rozpatruje język pozakontekstowo, jest skazany na niepowodzenie. (...) Ta prosta definicja dyskursu wysuwa na pierwszy plan komunikacyjność i funkcjonalność - zasadnicze, definiujące cechy samego języka.(...) Dyskurs w bardziej radykalnej interpretacji jest nie tyle tekstem w użyciu, ile zasadniczą, definiującą cechą języka. Mamy tu rozumienie języka w szerszym wymiarze społecznym niż tylko jako bezpośredniej interakcji. Język sam jest negocjowany społecznie, włącznie z poszczególnymi leksykalno-gramatycznymi decyzjami co do stylu, rejestru, akcentu i dialektu".

2)  Wg  Teuna A. van Dijka: "Już przy pierwszej próbie przybliżenia omawianego pojęcia natknęliśmy się na trzy główne wymiary dyskursu: a) użycie języka, b) przekazywanie idei oraz c) interakcję w sytuacjach społecznych. Wziąwszy pod uwagę te trzy aspekty trudno się dziwić, że badania nad dyskursem wchodzą w obręb zainteresowań wielu dyscyplin - lingwistyki (badającej język i formy jego użycia), psychologii (zainteresowanej analizą przekonań i tym, w jaki sposób są one komunikowane) oraz nauk społecznych (które pozwalają analizować interakcje w kontekstach społecznych)."

Źródło definicji (papierowe): 1) Peter Stockwell, Poetyka kognitywna. Wprowadzenie, Kraków: Universitas, 2006, ss. 239-40., Źródło definicji (papierowe): 2) Teun A. van Dijk, Badania nad dyskursem, (w:) tenże (red.), Dyskurs jako struktura i proces, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2001, s. 10; tłum.: Grzegorz Grochowski.
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga