WSKAŹNIK

1) Wg Paula F. Lazarsfelda i Morrisa Rosenberga (1955): " Gdy już ustalony został zespół wskaźników, zachodzi pytanie, jak spośród nich wybrać te, które będą służyły za miary samego pojęcia, w odróżnieniu od tych, które będą służyły do (...) ustalania korelacji oraz do przewidywań na podstawie tego pojęcia? Innymi słowy, które wskaźniki uważa się za <część> pojęcia, a które traktować jako niezależne lub zewnętrzne w stosunku do niego."

2) Wg Stefana Nowaka (1970): "Wskaźnik (...) to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko, na podstawie zajścia którego wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem, bądź wreszcie z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko, jakie nas interesuje. Termin <wskaźnik> może być rozumiany wąsko, bądź szerzej. W rozumieniu węższym wskaźnikiem może być tylko cecha lub zjawisko obserwowalne, w rozumieniu szerszym - obserwowalność nie jest niezbędna, aby coś mogło być uznane za <wskaźnik>. (...) Czasem między zjawiskiem a wskaźnikiem zachodzi relacja tożsamości - sam wskaźnik jest właśnie tym zjawiskiem, jakie chcemy badać, a jego cechy charakterystyczne skladają się na definicję odpowiedniego pojęcia. Kiedy powiadamy, że ilość posiadanych pieniędzy jest dla nas wskaźnikiem <bogactwa> - to w gruncie rzeczy myślimy, iż termin <bogactwo> znaczy <ilość posiadanych pieniędzy>. (...) Wskaźniki takie, ściślej terminy je denotujące, definiują nam treść odpowiedniego pojęcia i nic więcej. Proponowałem nadać im nazwę wskaźników definicyjnych. (...) Wskaźniki definicyjne pojęć występujących w naukach empirycznych nazywano też definicjami operacyjnymi. Definicje takie mogą mieć charakter definicji równościowych bądź cząstkowych.(...) Często jednak związek między wskaźnikiem a zjawiskiem czy cechą przezeń wskazywaną nie jest oparty o konwencję terminologiczną, lecz jest związkiem rzeczowym, tj. zakłada istnienie między wskaźnikiem, a tym co on wskazuje, takiej zależności , która pośrednio lub bezpośrednio podległa jest empirycznej kontroli. W odróżnieniu od wskaźników definicyjnych nazwiemy je za Tadeuszem Pawłowskim, wskaźnikami rzeczowymi, wyróżniając dwie odmiany wskaźników rzeczowych o charakterze obserwowalnym. Do pierwszej kategorii wskaźników zaliczymy takie, w których zarówno wskaźnik, jak i zjawisko wskazywane (tj jak się to określa - indicatum) mają charakter zjawisk obserwowalnych. (...) W przypadkach tych wskaźnik wskazuje zjawiska różne od wskaźnika i oznaczane przez całkiem inne pojęcia, a związek łączący wskaźnik ze zjawiskiem  wskazywanym ma tutaj charakter statystycznej bądź bezwyjątkowej zależności empirycznej. Dlatego też tę kategorię wskaźników proponowałem nazwać wskaźnikami empirycznymi. Czasem wreszcie ze stwierdzenia występowania wskaźnika wnioskujemy, iż zaszło pewne zdarzenie (czy istnieje cecha), mające (...) charakter <własności ukrytej>, inferowanej z różnych swoich <symptomów>, ale bezpośrednio nieobserwowalnej. Z tego, że ktoś się zrobił <czerwony jak burak>, wnioskujemy, iż się <wstydzi> (...) Tutaj zajście zjawiska nie może być potwierdzone na drodze bezpośredniej obserwacji, odpowiednie twierdzenie uzasadniamy z reguły pośrednio inferując je zarówno z pewnych zaobserwowanych korelacji na poziomie obserwacyjnym, jak też i z pewnych założeń teoretycznych. Wskaźniki takie nazywać będziemy wskaźnikami inferencyjnymi." (podkreśl. - SN, BF)

3) Wg Tadeusza Pawłowskiego (1986): "Aby stosunek bycia wskaźnikiem zachodził między jakimiś dwiema cechami, cechy te musi łączyć pewien związek. Istota tego związku bywa pojmowana rozmaicie. Najczęśćiej nie jest ona wyraźnie charakteryzowana. Niekiedy stosunek zachodzący między własnością wskazywaną a wskaźnikiem określany bywa jako stosunek przyczyny do skutku. (...) możemy zaproponować następujące określenie wskaźnika: własność A jest wskaźnikiem własności B, jeżeli własności te łączy jakiś stałyzwiązek o charakterze bezwyjątkowej lub statystycznej regularności. (...) powiązania wskaźnika z indicatum [własnością wskazywaną - BF]  bywa różne, przy czym mogą zachodzić różnice pod dwoma ważnymi względami: 1) struktury logicznej oraz 2) metodologicznego charakteru tego związku. Struktura zdań wprowadzających wskaźniki może być rozmaita. Od  prostych  implikacji stwierdzających, iż wystąpienie wskaźnika jest warunkiem wystarczającym albo koniecznym wystąpienia indicatum, poprzez bardziej skomplikowane bezwyjątkowe zależności o charakterze implikacji lub równoważności, do zdań stwierdzających zależności probabilistyczne. (...) Jak już wspomniałem, stosunek łączący wskaźnik z indicatum może mieć różny charakter metodologiczny. Zdanie wprowadzające wskaźnik może mianowicie być twierdzeniem empirycznym, prawdziwym lub fałszywym, zależnie od jego zgodności lub niezgodności ze stwierdzanym stanem rzeczy, bądź też postulatem znaczeniowym, ustalającym sens terminu oznaczającego indicatum za pomocą terminu oznaczającego wskaźnik."

4) Wg Janusza Sztumskiego (1999): "Uogólniając istniejące definicje wskaźnika, wydaje mi się przydatne nasttępujące jego określenie: przyjęta przez nas cecha W jest wskaźnikiem (<indicator>) jakiejś innej cechy I (tzn. <indicatum>, czyli cechy którą właśnie wskazuje), jeżeli istnieją pomiędzy nimi jakiekolwiek trwałe związki o charakterze (1) rzeczowym, (2) logicznym lub (3) statystycznym."

 

Autor(ka) wpisu: Barbara Fatyga
Rodzaj słownika: Słownik Teorii i Metodologii Badań Kultury
Źródło definicji (papierowe): 1) Paul F. Lazarsfeld, Morris Rosenberg, The Language of Social Research, Glencoe, Ill.: The Free Press, 1955, (VII, 5/16), s. 15. , Źródło definicji (papierowe): 2) Stefan Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa: PWN, 1970, ss. 103-104., Źródło definicji (papierowe): 3) Tadeusz Pawłowski, Tworzenie pojęć w naukach humanistycznych, Warszawa: PWN, 1986, ss. 184, 187., Źródło definicji (papierowe): 4) Janusz Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice: "Śląsk" Sp. z o.o. Wyd. Naukowe, 1999, s. 57.
Sprawdź pozostałe wpisy w innych słownikach:
Data aktualizacji: niedziela, 25 Maj, 2014 - 22:59