Estetyka – z gr. αἰσθητική (aisthetikê), <wrażenie zmysłowe, percepcja> – termin estetyka posiada kilka podstawowych znaczeń. W języku potocznym odnosi się do wszystkiego co piękne. W filozofii definiuje się ją na trzy sposoby:
- jako gałąź nauki, której celem jest rozpatrywanie istoty percepcji piękna, dotyczy problematyki sztuk pięknych (najistotniejsze);
- jako odnoszącą się do teorii sztuki;
- jako zajmującą się percepcją w sposób ogólny – zarówno zmysłowymi, jak i wszelkimi innymi sposobami odbioru rzeczywistości.
Te trzy obszary mogą zbiegać się ze sobą choć nie dzieje się tak zawsze.
Estetykę określa się również jako dziedzinę filozofii, zajmującą się pięknem i innymi wartościami estetycznymi. W polskiej literaturze filozoficznej przedmiot estetyki w sposób najbardziej precyzyjny został przedstawiony przez Marię Gołaszewską w jej książce "Zarys estetyki", gdzie opisano estetykę jako naukę zajmującą się tzw. sytuacją estetyczną. W ramy sytuacji estetycznej wchodzą artysta (twórca), proces twórczy, dzieło sztuki, odbiorca, proces percepcji sztuki oraz wartości estetyczne. Zadaniem estetyki filozoficznej jest opisać relacje pomiędzy poszczególnymi elementami sytuacji estetycznej.(...)
Estetyka jako systematycznie prowadzony namysł nad pięknem i sztuką jest najmłodszą dziedziną filozofii. Explicite pojawiła się w XVIII wieku za sprawą Aleksandra Gottlieba Baumgartena, który wyznaczył jej zadanie opisywania procesów poznawczych, czyli de facto traktował jako gałąź epistemologii. Takie rozumienie estetyki obecne jest jeszcze w "Krytyce czystego rozumu" Immanuela Kanta (estetyka transcendentalna), jednak już w Krytyce władzy sądzenia Kant zrywa z epistemologicznie rozumianym pojęciem estetyki i kładzie podwaliny pod nową gałąź filozofii - estetykę jako wiedzę o pięknie i sztuce. Od czasów Kanta estetyka funkcjonuje jako "regularna" dziedzina filozoficzna, uprawiana przez myślicieli tej miary co Schelling, Hegel czy Adorno. Jest to tzw. estetyka explicite.Pod pojęciem estetyki implicite rozumie się bądź wszelkie poglądy na temat piękna i sztuki, które pojawiały się u filozofów, artystów i twórców doktryn artystycznych przy okazji omawiania innych zagadnień, bądź koncepcje powstające poza paradygmatem estetyki jako gałęzi filozofii świadomej swoich metod i celów poznawczych. Stąd też np. Władysław Tatarkiewicz mógł pisać historię estetyki od starożytności, przez średniowiecze, aż po XVIII wiek, chociaż samo pojęcie estetyki jako dziedziny wiedzy w owych epokach nie istniało.
Rozróżnienie między estetyką explicite i implicite z pewnością nie jest wystarczająco jasne. Pojawiało się wiele koncepcji – w starożytności koncepcja pitagorejczyków czy platońska koncepcja wartości poznawczej sztuki – które moglibyśmy dziś nazwać estetykami, chociaż, gdy powstawały, pojęcie estetyki jeszcze nie istniało.(...) Na przestrzeni XX wieku pojawiały się: estetyka pragmatyczna (John Dewey), marksistowska (György Lukács), fenomenologiczna (Roman Ingarden), feministyczna (Carolyn Korsmeyer), ekologiczna (Gernot Boehme) czy neuroestetyka (Semir Zeki). Estetyka ostatnich lat stanowi obszar badań interdyscyplinarnych. Na szczególną uwagę zasługują koncepcje estetyki neopragmatycznej Richarda Shustermana i anestetyki Wolfganga Welscha. Ten ostatni ogłosił estetykę "współczesną filozofią pierwszą" - zdaniem Welscha Zachód podlega procesowi estetyzacji kultury w stopniu budzącym obawę, reakcją na estetyzację jest anestetyzacja (stępienie zmysłów), zadaniem estetyki jest badanie procesów estetyzacji i anestetyzacji. Również za przyczyną Welscha rozwija się tzw. estetyka transkulturowa, której w Polsce główną przedstawicielką i popularyzatorką jest Krystyna Wilkoszewska.
Stan na 15.01.2014 r.