Efekty specjalne (FX, SFX) – specjalne wrażenia wywierane na widzach, tworzone najczęściej komputerowo.Po raz pierwszy efekty specjalne zostały zaprezentowane w filmach: „The Enchanted Drawing” (1900) oraz "Podróż na księżyc" (1902) przedstawiającym podróż astronautów na satelitę. Modele gwiazd i planet były robione z gliny lub były kukłami. Dziś te efekty wyglądają raczej śmiesznie, ale wtedy robiły naprawdę wielkie wrażenie. Gdy do kin wszedł "Zaginiony świat" (1925) prasa ogłosiła: żywy dinozaur! Dopiero później twórcy wyjaśnili, iż były to kukły dinozaurów. Udoskonalone modele sztucznych dinozaurów i na dodatek wielką małpę zaprezentowano w filmie "King Kong" (1933). Niesamowite wrażenie robiły też efekty specjalne z obrazów "Mumia" (1932) i "Metropolis" (1926).
Sztucznych modeli potworów, robotów i zjawisk nadprzyrodzonych nie zarzucono aż do lat 90. XX wieku, stale je jednak udoskonalano. Warto wspomnieć efekty specjalne zawarte w czwartym epizodzie "Gwiezdnych wojen" (1977) George’a Lucasa nagrodzonym sześcioma Oscarami. Niesamowite wrażenie robiła scena poruszającego się w kosmosie statku kosmicznego. Do najbardziej przemyślnych efektów specjalnych przed nadejściem techniki komputerowej należą: sceny narodzin młodego potwora z "Obcy – ósmy pasażer Nostromo" (1979) Ridleya Scotta (do klatki piersiowej Johna Hurta – filmowy Kane – przyczepiono sztuczny tułów ozdobiony odpadkami z rzeźni) i scena otwierania Arki Przymierza przez faszystów w "Poszukiwaczach zaginionej Arki" Stevena Spielberga (1981). Po krótkiej chwili zachwytu naziści giną zabici w malowniczy sposób przez rozgniewanego Boga. Gumowa głowa płk. Dietricha kurczy się przez odpompowanie z niej powietrza, sztuczną głowę Belloqa wysadzono w powietrze, a głowę majora Tohta zbudowano z wosku i poddano działania gorącego powietrza.
Na początku lat 90. XX wieku (...) modele i zjawiska nadprzyrodzone były tworzone przez komputery. Wciąż pozostawały one jednak luksusem dostępnym wyłącznie dla wysokobudżetowych superprodukcji jak "Terminator 2: Dzień sądu" Jamesa Camerona (1991) nagrodzony czterema oscarami, czy "Park Jurajski" Stevena Spielberga (1993) – trzy Oscary. Warto tu wspomnieć o Rolandzie Emmerichu twórcy tak efektownych obrazów jak "Gwiezdne wrota" (1994) czy "Dzień niepodległości" (1996).
Przełom w stosowaniu komputerowych efektów specjalnych nastąpił wraz z pojawieniem się filmu "Matrix" (1999) braci Wachowskich, wraz ze słynną sceną "Matrix Bullet Time Fighting" do której użyto nowatorskich technik nagrywania i przetwarzania obrazu. Prekursorami obecnie stosowanych efektów specjalnych, których prawdopodobnie nie da się już ulepszyć są Peter Jackson i Andy Serkis. Pierwszy z nich wyreżyserował cztery oszałamiające obrazy – trylogię "Władcy pierścieni" (2001-2003) i remake "King Konga" (2005). Filmy te zasłynęły stworzonymi komputerowo postaciami, które nie tylko wyglądały jak żywe, ale sprawiały wrażenie szczególnie żywych: gadzinopodobnym stworem Gollumem i tytułową olbrzymią małpą – King Kongiem. Ich ruchy i zachowania były sterowane przez Serkisa. Niewątpliwie wielki sukces w dziedzinie efektów specjalnych odniósł James Cameron, który wykreował sztucznie świat Pandory (w filmie "Avatar"). więcej.
(drobne zmiany red. - EG)