CIAŁO

Ciało to "pewne nieukończone, biologiczne i społeczne zjawisko, ulegające do pewnego stopnia modyfikacjom na skutek wkroczenia przez nie w świat społeczny i uczestniczenia w nim. To te biologiczne i społeczne właściwości czynią z ciała zjawisko oczywiste i nieuchwytne zarazem. Z jednej strony <wiadomo>, że ciało składa się z mięsa, mięśni, kości i krwi oraz ma w sobie potencjał charakterystyczny dla gatunku ludzkiego. Z drugiej jednak strony, nawet najbardziej <naturalne> właściwości ciała zmieniają się wraz z upływem życia jednostki. (...) Rozmiary i kształty ciała zmieniają się w zależności od tego, jak jest ono odżywiane i jak się o nie troszczymy, a otwartość ciała na środowisko i relacje społeczne przysparza dodatkowych komplikacji. (...) Medyczne i techniczne ingerencje w ciało również podkreślają jego społeczno-biologiczny charakter i dodatkowo utrudniają uchwycenie tego, czym jest ciało. (...) Ciało nie tylko bywa ograniczane przez relacje społeczne albo ulokowane w ich obrębie, ale w gruncie rzeczy kształtuje ono fundamenty dla zdolności wytwórczych, które składają się na te relacje. Zdolności typowe dla gatunku, jakimi jesteśmy obdarzeni od dnia narodzin (...) dostarczają nam umiejętności nawiązywania stosunków społecznych. (...) Chociaż relacje społeczne mogą przejąć i zmodyfikować nasze wcielone zdolności na wiele sposobów, wciąż mają one jednak swoją podstawę w ludzkim ciele. (...)

Dwie najważniejsze tradycje myślowe, do których odwołują się współczesne studia nad ciałem (...) podejście naturalistyczne odnosi się do wielu teorii ujmujących ciało jako biologiczną bazę, na której wyrasta społeczna nadbudowa. Społeczeństwo wyrasta z ciała i jest ograniczane przez ciało, które z kolei kształtują niezmienne realia natury. Chociaż koncepcje naturalistyczne są zazwyczaj kojarzone z socjobiologią, mają one długą i zróżnicowaną historię, oddziałując, przeważnie negatywnie, na sposób, w jaki współczesna socjologia konceptualizuje ciało. Podejścia naturalistyczne miały i mają ogromny wpływ na legitymizowanie społecznych nierówności. (...) Większość ostatnich socjologicznych prac na temat ciała sprzeciwiła się naturalistycznemu spojrzeniu i czerpała z zupełnie innych źródeł." Konstruktywistyczne podejścia do ciała postrzegają " (...) znaczenia, istotność, a nawet samo istnienie ciała jako zjawiska społeczne. Ciało nie jest tu naturalnym podłożem, na którym wyrasta społeczeństwo, ale wynikiem społecznych sił i relacji. Konstruktywistyczne podejście do ciała w socjologii czerpie z czterech głównych źródeł: antropologii Mary Douglas, tekstów społecznych historyków ciała, analiz Michela Foucault i badań Ervinga Goffmana. (...)

Konstruktywistyczne teorie uporządkowanego ciała kierują naszą uwagę ku temu, jak na ciele i przez ciało jest sprawowana władza. Dokonały także cennego epistemologicznego przełomu dystansując myśl socjologiczną na temat wcielenia od biologicznie redukcjonistycznych analiz naturalistycznych. Mówiąc krótko, ciało jest ważnym miejscem, na którym społeczeństwo odciska swoje piętno i przez które może sprawować władzę. Podejścia fenomenologiczne i zorientowane na działanie wykazały istotność ciała jako podstawy ludzkiej sprawczości i <żywego> doświadczenia aktorów społecznych. Socjologia nie uchwyci złożoności ciała, postrzegając je wyłącznie jako obiekt fizyczny, ale musi ona również dostrzec, że nasz organizm jest wehikułem bycia w świecie, doświadczania i tworzenia świata, w którym żyjemy. Jeśli zgodzimy się jednocześnie, że niektóre osiągnięcia procesu ewolucji oraz możliwości naszego ciała mogą być poza zasięgiem fenomenologicznej introspekcji, docenimy wówczas ciało jako żywotne źródło tworzenia się społeczeństwa. Koncepcje ciała w teorii strukturacji starają się nadać ludzkiej fizyczności status kluczowego elementu w obiegu łączącym jednostkę ze społeczeństwem. Społeczni aktorzy zarówno kształtują swoje środowisko społeczne dzięki zdolnościom i możliwościom ciała, jak i są kształtowani przez wpływ, jaki ich społeczne położenie wywiera na ich ciało. Mówiąc krótko, ciało jest środkiem, za pomocą którego jednostka zostaje włączona do społeczeństwa lub z niego wykluczona. Są to bardzo trafne koncepcje i nierozważnie byłoby odrzucić jedną z teorii na korzyść drugiej lub też odrzucić wszystkie ich aspekty. Niemniej musimy zrozumieć, że tak naprawdę mówią one o bardzo różnych wymiarach wcielenia. Innymi słowy, koncentrują się one na odrębnych tematach, które ujmują ciało jako: źródło społeczeństwa, miejsce, w którym się ono objawia lub też jako środek włączania do społeczeństwa (lub usuwania z niego) ucieleśnionego podmiotu. Przy czym żadna z tych koncepcji nie dostrzega we właściwy sposób konsekwencji, jakie ma ciało dla wszystkich tych procesów. (...) Sposobem jest próba włączenia najbardziej użytecznych cech analizowanych podejść w bardziej ogólne ramy, unikając zarazem ich ograniczeń (...), którą popieram i uważam, że można ją osiągnąć, rozwijając wizję ciała jako wielowymiarowego medium konstytuowania społeczeństwa (źródeł społeczeństwa, miejsca, w którym przejawia się jego istnienie, a także środka pozycjonowania jednostek w obrębie społeczeństwa). (...) Status ciała jako źródła społeczeństwa, miejsca, w którym przejawia się jego istnienie, a także środka włączania lub wyłączania z niego jednostek to trzy kluczowe wymiary relacji ciała z jego środowiskiem społecznym."

Autor(ka) wpisu: Aleksandra Orkan-Łęcka
Rodzaj słownika: Słownik Antropologii i Socjologii Kultury
Źródło definicji (papierowe): Chris Shilling, Socjologia ciała, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2010, ss. 26-27, 30-31, 247-249.
Sprawdź pozostałe wpisy w innych słownikach:
Data aktualizacji: czwartek, 9 Styczeń, 2014 - 12:37