Rewitalizacja
"Rewitalizacja to kompleksowy, skoordynowany, wieloletni, prowadzony na określonym obszarze proces przemian przestrzennych, technicznych, społecznych i ekonomicznych, inicjowany przez samorząd terytorialny (głównie lokalny) w celu wyprowadzenia tego obszaru ze stanu kryzysowego, poprzez nadanie mu nowej jakości funkcjonalnej i stworzenie warunków do jego rozwoju, w oparciu o charakterystyczne uwarunkowania endogeniczne." definicja wg. Wytycznych Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie programowania działań dotyczących mieszkalnictwa, Warszawa 13 sierpnia 2008 r.
"Rewitalizacja jest to skoordynowany proces, prowadzony wspólnie przez władzę samorządową, społeczność lokalną i innych uczestników, będący elementem polityki rozwoju i mający na celu przeciwdziałania degradacji przestrzeni zuurbanizowanej, zjawiskom kryzysowym, pobudzanie rozwoju i zmian jakościowych, poprzez wzrost aktywności społecznej i gospodarczej, poprawę środowiska zamieszkania oraz ochronę dziedzictwa narodowego, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju." definicja przyjęta przez Komitet Naukowy Projektu Instytutu Rozwoju Miast w dniu 15 lutego 2008 r.
Ponadto wyróżnić można pojęcia:
Program rewitalizacji - oznacza opracowany, przyjęty i koordynowany przez gminę wieloletni program działań w sferze przestrzeni, urządzeń technicznych, społeczeństwa i gospodarki zmierzający do wyprowadzenia obszaru z sytuacji kryzysowej oraz stworzenie warunków do dalszego rozwoju obszaru.
Obszar objęty programem rewitalizacji - oznacza obszar, dla którego opracowano i wdraża się program rewitalizacji, w tym cały, lub część obszaru w sytuacji kryzysowej.
Projekt rewitalizacyjny - oznacza działanie, będące częścią programu rewitalizacji, realizowane na konkretnym obszarze, w konkretnym czasie, z określonymi kosztami i w celu uzyskania określonych wyników.
Obszar projektu rewitalizacyjnego - oznacza część obszaru programu rewitalizacji obejmującą grupę nieruchomości, gdzie realizowany ma być projekt rewitalizacyjny.
Sytuacja kryzysowa - oznacza szereg szkodliwych i niszczycielskich procesów dotykających przestrzeni, urządzeń technicznych, społeczeństwa oraz gospodarki, które doprowadziły do degradacji danego obszaru.
Wg. dr Andreasa Billerta: „Rewitalizacja to kompleksowy proces odnowy obszaru zurbanizowanego, którego przestrzeń, funkcje i substancja uległy procesowi strukturalnej degradacji, wywołującej stan kryzysowy, uniemożliwiający lub znacznie utrudniający prawidłowy rozwój ekonomiczny i społeczny tego obszaru, jak i zrównoważony rozwój całego miasta”.
W definicji tej należy zauważyć, iż:
1. Proces odnowy jest skierowany na obszar zurbanizowany. Używa się tego pojęcia do działań prowadzonych na terenach będących częściami miast, na obszarach poprzemysłowych lub powojskowych, a nie dla np. centrów wsi;
2. Rewitalizacja jest prowadzona na obszarach, gdzie mamy do czynienia ze zjawiskiem degradacji, czyli stanem kryzysowym. Oznacza to, że nie prowadzi się rewitalizacji na terenach, które nie mogą być zdefiniowane jako zdegradowane, znajdujące się w kryzysie;
3. Degradacja ma obejmować przestrzeń, funkcję i substancję. To znaczy, że możemy mówić o obszarze zdegradowanym w sytuacji, gdy na danym terenie stan kryzysowy występuje nie tylko w odniesieniu do sfery architektoniczno-urbanistycznej (substancja) danego obszaru, czy przestrzennej, ale także jest związany ze sferą gospodarczą i społeczną (funkcja) terenu. Warto w tym miejscu podkreślić, że rewitalizacja ma rozwiązywać problemy danego obszaru związane ze wszystkimi sferami, a nie jedną z nich.
Dlatego też nie można mówić o rewitalizacji w miejscu, gdzie planowane są do wdrożenia jedynie przedsięwzięcia związane np. z remontem zniszczonych miejskich kamienic, czy budową infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, a pomijające działania bezpośrednio wpływające pozytywnie na rozwój ekonomiczny i społeczny danego obszaru. Wręcz przeciwnie, działania infrastrukturalne powinny być narzędziem do osiągnięcia celów ekonomicznych i społecznych i być tym celom podporządkowane. Inne istotne cechy rewitalizacji, które nie wynikają wprost z przytoczonej definicji przedstawiają się w sposób następujący: proces rewitalizacji musi być prowadzony we współpracy podmiotów reprezentujących wszystkie sektory życia społeczno-gospodarczego: podmiotów publicznych (na czele z samorządem gminy), lokalnych przedsiębiorców, osób prywatnych oraz organizacji pozarządowych, a także kościołów; rewitalizacja ma charakter kompleksowy, to znaczy w jej ramach prowadzony jest szereg wielowątkowych, wzajemnie uzupełniających się i wzmacniających działań, mających na celu wywołanie jakościowej pozytywnej zmiany na zidentyfikowanym obszarze. Z pewnością kompleksowy remont nawet najbardziej zniszczonego, ale tylko jednego, budynku nie może być uznany za rewitalizację. Działania dotyczące rewitalizacji obejmują zatem w głównej mierze zdegradowane obszary miejskie. Celem tych działań jest najczęściej znalezienie dla tego terenu nowego zastosowania lub przywrócenie jego pierwotnego stanu i funkcji, tak, aby wykorzystać ich potencjał (np. centra miast). Rewitalizacja może także dotyczyć terenów poprzemysłowych i powojskowych."
Rewitalizacja Białegostoku
Białystok jest ważnym ośrodkiem regionalnym, największym miastem północno-wschodniej Polski. Tradycyjne atuty miasta jakimi są atrakcyjne otoczenie, ranga ośrodka administracyjnego i zakłady przemysłowe ostatnio zostały wzbogacone o możliwości jakie przyniosło otwarcie granic, ożywienie wymiany międzynarodowej oraz tranzyt. Białystok w ostatnich dziesięcioleciach stał się także miastem studentów i ośrodkiem naukowym. Urokliwa przyroda, wielokulturowość miasta i regionu, spuścizna tradycji kresów to kolejne elementy, które są w przestrzeni fizycznej i kulturowej miasta widoczne.
Funkcjonowanie i formy przestrzeni Białegostoku dalekie są od stanu zadowalającego. Problem anarchii i chaosu w przestrzeni występuje we wszystkich polskich miastach, jednak większość z nich ma przynajmniej bardzo dobitnie zdefiniowaną strukturę centralną w postaci jądra mającego swój początek jeszcze w średniowieczu. Białystok, jako młode miasto nie posiada tak jednoznacznej struktury centralnej, co więcej, struktury całego miasta, w tym jego centrum znajdują się w fazie ciągłych przekształceń. Dzieje się tak za sprawą stale obserwowanej wymiany dawnej, drewnianej tkanki miasta na nową - murowaną, bardzo powolnej realizacji w całym okresie powojennym nowych zamierzeń komunikacyjnych (obwodnica śródmiejska i ulice jej towarzyszące, obwodnice: północna i południowa), wreszcie za sprawą wciąż nie zakończonego procesu dopasowywania nowej, powojennej struktury przestrzennej do licznych, ocalonych fragmentów dawnej struktury miejskiej, charakteryzującej się odmiennym ukierunkowaniem układu ulic i zabudowy.
Z pewnością pozytywnym wymiarem tych przekształceń jest generalnie intensyfikacja zabudowy i tym samym tkanki miejskiej a także stopniowe usprawnianie układu komunikacyjnego, w tym także zmierzające do odciążenia pod tym względem ścisłego centrum miasta.
Negatywne aspekty to realizacja przez wielu inwestorów niepublicznych (ale i publicznych) zamierzeń, które wywołują skutki przekreślające możliwości racjonalnego kształtowania wielu miejsc w mieście (peryferyjna lokalizacja sądów, zabudowywanie doliny rzeki Białej), oraz przekształcenia, które jednak nie przekładają się na podnoszenie poziomu jakości przestrzeni miasta.
Wszystko to powoduje, że Białystok, zarówno w centrum jak i na peryferiach posiada wiele przestrzeni nie w pełni zdefiniowanych i jako całość sprawia wrażenie miasta nieukończonego. Zabytki architektury i urbanistyki, takie jak: Pałac Branickich, Pałacyk Gościnny, zespół przestrzenny Rynku Kościuszki z wylotami okolicznych ulic, cerkiew Św. Mikołaja czy kościół Św. Rocha, nie posiadają należytej oprawy oraz kontekstu funkcjonalnego, który sprzyjałby ich odbiorowi oraz eksponowaniu. Jednocześnie mieszkańcy miasta mają poczucie niedosytu w odbiorze jego centrum, którego funkcjonowanie dodatkowo jest upośledzone ze względu na nieukończone nowe zamierzenia komunikacyjne.
Nie ulega więc wątpliwości, że wiele jest do zrobienia w zakresie poprawy stanu przestrzeni i struktury całego miasta. Jednak najbardziej widoczne i spektakularne efekty może przynieść poprawa stanu przestrzeni śródmiejskiej, ze szczególnym uwględnieniem centrum.