PRACA

Wpisy terminu w różnych słownikach wraz z komentarzami.

Słownik Terminów Encyklopedycznych - zawartość - opis hasła PRACA

1)  Słownik Etymologiczny Języka Polskiego Aleksandra Brücknera podaje: "pracować, pracownik,pracowity, wy- lub opracowanie, itd.; wyjątkowo (w 15. wieku) z o: proca; w łużyckich narzeczach proca, czes. prace, pracny, `ciężki`, więc prapostać tego słowa była: *por-tja, innym  Słowianom obca (od nas na Rusi); por- można rozmaicie wywodzić; albo może *port-ja (?, jak świeca), południowe pratiti, `posyłać`? "

2) Encyklopedia Socjologii podaje, iż: "Cechą konstytutywną pracy ludzkiej jest to, że jej celem bezpośrednim lub pośrednim jest pozyskiwanie środków służących podtrzymaniu egzystencji gatunku ludzkiego i świata, ktory stworzył i przyswoił, zwiększanie szans przeżycia w danym środowisku przez jego opanowanie i przetworzenie. (...) we współczesnych systemach rynkowych istnieje tendencja do definiowania pracy ludzkiej jako aktywności skutkującej wymiernymi społecznie korzyściami wycenianymi na rynku w postaci dochodu.(...) ważną cechą pracy ludzi jest przetwarzanie środowiska, które jest zasobem ograniczonym. Czynnikiem decydującym o skuteczności oddziaływania na środowisko jest kooperacja wewnątrzgatunkowa przejawiająca się w zróżnicowanych formach organizacji pracy,a ponieważ  ograniczoność zasobów środowiska powoduje konflikt między jednostkami i grupami (...), więc każdy typ organizacji pracy odzwierciedla zarazem relacje władzy wewnątrz- i międzygrupowej oraz zasady porządku społecznego. (...) Praca jako służąca podtrzymaniu egzystencji jednostek i grup społecznych musi być w każdym społeczeństwie zakotwiczona w systemie wartości, aby wystarczająco duża część społeczeństwa wierzyła, że jest ona aktywnością niezbędną. (...) zbiorowości ludzkie na przestrzeni dziejów z zasady powiększały swoje szanse przeżycia za pomocą pracy wąsko rozumianej, takiej jak  polowanie, zbieractwo, rybołówstwo, uprawa roli, wydobywanie kopalin, przemysł, handel, usługi, badania naukowe, koordynacja działań, planowanie. Dzialania te wymagają gotowości do stałego podejmowania wysiłku w oczekiwaniu na skutek odłożony w czasie. Wykonywanie pracy musi być zatem jakoś legitymizowane, stąd wiele znanych historycznie ideologii pracy, mitów, religijnych wyobrażeń o sensie pracy i kulturowych nacisków na jej wykonywanie (...)".


3) Słownik PWN Biznes podaje, iż: praca, ekon., socjol. proces złożonej aktywności fizyczno-umysłowej, której celem jest przekształcenie szeroko rozumianego środowiska w ten sposób, by zwiększyć szanse przeżycia gatunku ludzkiego. Chociaż praca w tym sensie dotyczy także innych niż człowiek gatunków, uważa się, że w przypadku zwierząt mamy do czynienia z formami energii kierowanej instynktami, natomiast pojęcie „praca” oznacza celowy i świadomy wysiłek istot ludzkich. Przemawia za tym wiele czynników, w tym najważniejsze: u ludzi występuje większe niż u zwierząt zróżnicowanie sposobów przystosowywania się do środowiska przyrodniczego (są zdolni do przeżycia pod każdą szerokością geograficzną); jednostki i grupy ludzkie w większym stopniu niż zwierzęta podejmują zróżnicowane zadania (rozwinięty podział pracy i wyodrębnienie się zawodów); metody, których używają istoty ludzkie, i struktury społeczne, w których przebiega praca, nie mogą być wyjaśnione przez sprowadzenie ich do instynktu; człowiek, aby być zdolny do pracy, musi przejść przez długotrwały proces socjalizacji i przygotowania kwalifikacyjnego; o ile przygotowanie kwalifikacyjne jest procesem uczenia celowo podejmowanym we wszystkich społeczeństwach, o tyle proces socjalizacji do pracy przebiega spontanicznie i opiera się na mechanizmie konformizmu społecznej identyfikacji i tożsamości. Definicja pracy rodzi wiele problemów. Pierwszy jest związany z szansami przeżycia ujmowanymi jako zbiór celów, które w toku ewolucji bardzo się zróżnicowały, wysublimowały i częściowo oderwały od prostego zdobywania dóbr materialnych, zaspokajających potrzeby fizyczne. Praca doprowadziła do wykształcenia takich celów, potrzeb i warunków egzystencji człowieka, które są przetworzeniem i rozwinięciem potrzeb materialnych, ukształtowaniem dążeń nowych, właściwych tylko ludziom. Drugi problem dotyczy rozróżnienia czynności, które są kwalifikowane jako praca lub jako działania poza sferą pracy (a więc uczenie się, wypoczynek, prowadzenie domu, rozrywka, sport, poznawanie świata itp.). Jedynie na gruncie kultury danego społeczeństwa jest możliwe określenie, czy czytając, wykonujemy pracę, uczymy się, czy też wypoczywamy. Każde społeczeństwo na swój użytek tworzy własną definicję pracy i człowieka pracującego: praca jest tym, za co uważa ją dane społeczeństwo. W społeczeństwach opartych na mechanizmie rynkowym praca znajduje wyraz w usłudze lub produkcie, które ktoś zechce kupić na rynku. Wyróżnia się w takich społeczeństwach 3 formy pracy: zatrudnienie (w tym praca na własny rachunek), nieodpłatna praca w domu (głównie kobiet, ale także wszelkie czynności typu „zrób to sam”), ściśle powiązana z koncepcją spędzania wolnego czasu, oraz praca wolontariuszy, podejmujących celowo zorientowany wysiłek na rzecz środowiska społecznego. Złożona aktywność fizyczno-umysłowa przybiera formy wyrażane przez podział pracy i jej różną organizację.

4) Słownik Katolickiej Nauki Społecznej:

Praca jest to aktywne zachowanie się człowieka wobec świata, wynikające z jego niesamowystarczalności przejawiającej się w potrzebach, realizowane w ludzkim czynie w celu podporządkowania świata dla pośredniego zaspokojenia potrzeb; charakteryzujące się cechami przeciwstawnymi, jak trud - łatwość, konieczność - wolność, cierpienie - radość.

Współczesna nauka katolicka widzi w pracy współuczestnictwo w realizowaniu Królestwa Bożego na ziemi, aktywną realizację zadań postawionych przez Boga przed człowiekiem. Praca jest spełnieniem posłannictwa doskonalenia świata, dostosowania świata do człowieka. To "uczłowieczanie" świata przez pracę dokonuje się na dwóch płaszczyznach: podmiotowej (realizowanie siebie) i przedmiotowej (realizowanie Królestwa Bożego). Przetwarzanie świata jest jednym z warunków ludzkiego samospełniania się i tworzenia samego siebie poprzez miłość, pokój i sprawiedliwość. Wymaga to włączenia pracy w szerszy kontekst ładu moralnego.

Praca podkreśla autonomię człowieka, który jest partnerem Boga, współuczestnikiem dzieła stworzenia. Praca jest nie tylko przeobrażeniem świata zewnętrznego, ale też jest czynnikiem doskonalącym samego człowieka, wyrażającym jego istotę, dlatego jest wartością autonomiczną, nadrzędną wobec innych elementów procesów wytwórczych i całego życia ekonomiczno-gospodarczego. W języku potocznym mówi się o pracy zwierząt i maszyn, jednak praca w sensie ścisłym jest czynem człowieka, a więc działaniem świadomym i wolnym, mającym na celu przystosowanie świata do potrzeb ludzkich. Poprzez tworzenie odpowiednich wartości służy ona człowiekowi i jego rozwojowi. Praca jako czyn ludzki doskonali człowieka w płaszczyznach: somatycznej, poznawczej, wolitywnej i społecznej. Każdy z tych aspektów ma swój udział w pracy, choć oczywiście w różnych proporcjach, w zależności od wykonywanego zajęcia. Praca doskonali więc ciało ludzkie, gdyż polega na przełamywaniu oporu materii przetwarzanej i na pokonywaniu oporu własnego ciała. Celowe i skuteczne przetwarzanie świata domaga się coraz doskonalszego jego poznawania, a więc w procesie pracy doskonalone są również zmysły i władze poznawcze; jak też wola i wolność, gdyż, z jednej strony, praca domaga się nieustannego wysiłku woli w podtrzymywaniu działania, z drugiej zaś strony, humanizacja świata powoduje uwalnianie się człowieka od determinizmów przyrody. Skuteczność pracy jako przetwarzania świata domaga się współdziałania wielu osób, a więc społecznego uczenia się podziału i kierownictwa pracy, przez co tworzone są więzi społeczne, ludzka solidarność i uczestnictwo wewspólnym dobru. Praca jest więc jednym z ważnych czynników antropogenezy.

Źródło definicji (papierowe): 1) Słownik Etymologiczny Języka Polskiego Aleksandra Brücknera, Kraków - Krakowska Spółka Wydawnicza Warszawa - M.Arct, Zakłady Wydawnicze, Sp. akc., bd, s.434. , Źródło definicji (papierowe): 2) Encyklopedia socjologii, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2000, t. 3, ss.174-179.
Źródło definicji (elektroniczne): 3) hasło "Praca" w Słowniku PWN Biznes, 4) Jerzy Gałowski, Stanisław Gałkowski, Praca, (w:) Słownik Katolickiej Nauki Społecznej
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga

Słownik Teorii i Metodologii Badań Kultury - zawartość - opis hasła PRACA

Wg Stefana Czarnowskiego (1938): " Pracą nazwać możemy każdą zorganizowaną społecznie czynność wytwarzającą wartości, choćby wartości te nie były przez zbiorowość traktowane jako gospodarcze, choćby przedmiotem ich były rzeczy idealne - zaszczyty, bogowie, dobre uczynki, dzieła literatury i sztuki plastycznej - i choćby wytwarzane były na pozór <indywidualnie>."

Źródło definicji (papierowe): Stefan Czarnowski, Kultura, (w:) Tegoż, Dzieła, tom I, Warszawa: PWN, 1956, s.23.
Hasło wprowadził(a): Barbara Fatyga