Ewaluacja to systematyczne badanie wartości albo cech konkretnego programu, planu, działania (eksperymentu) bądź obiektu (programu komputerowego, programu nauczania, lekarstwa, rozwiązania technicznego) z punktu widzenia przyjętych kryteriów, w celu jego usprawnienia, rozwoju lub lepszego zrozumienia.
Ewaluacja - to ocena wartości interwencji z zastosowaniem określonych kryteriów tejże oceny, podejmowana w celu określenia efektywności interwencji, oszacowania w odniesieniu do celów, a także analizy wpływu na specyficzne problemy strukturalne. (Rozporządzenie Rady Unii Europejskiej z dn. 21.06.1999 r. wprowadzające ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych)
Ewaluacja jest częścią procesu podejmowania decyzji. Obejmuje wydawanie opinii o wartości działania poprzez systematyczne, jawne zbieranie i analizowanie o nim informacji w odniesieniu do znanych celów, kryteriów i wartości.
Ewaluacja w oświacie - ocena przydatności i skuteczności podejmowanych działań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych w odniesieniu do założonych celów, służącą doskonaleniu tych działań (Rozporządzenie MENiS z 23 kwietnia 2004). W nowszym Rozporządzeniu MEN (z 7 października 2009) definicja ogólniejsza: Ewaluacja - praktyczne badanie oceniające przeprowadzane w szkole lub placówce.
Ewaluacja demokratyczna - to proces badawczy polegający na ocenianiu wartościującym, w którym sami respondenci (a nie eksperci) wytyczają normy uznawane za wartości w danym kręgu kulturowo-społecznym. Ustalane w ten sposób standardy ewaluatywne są na danym etapie rozwojowym charakterystyczne dla konkretnej populacji. Ocenianie wartościujące jest strategią odmienną od oceniania sprawdzającego osiągany poziom, a także pełniejszą od oceniania różnicującego grupy, umożliwia bowiem wyznaczenie tego, czy mierzone cechy, właściwości, zjawiska lub procesy są rzeczywistymi wartościami uznawanymi przez kwalifikowaną większość. Społeczny proces ewaluacji ma większą rangę niż opiniowanie autorytarne, pasujące raczej do decyzyjnej fazy zatwierdzania, zwanej walidacją.
Ewaluacja splotowa - polega na ocenianiu wartości zjawiska lub cech podmiotu uwikłanego w naturalnym kontekście procesów społecznych. Na wypadkową wartość składają się różne komponenty, przy czym bierze się pod uwagę zarówno czynniki korzystne, jak i niekorzystne, osłabiające wynik końcowy. Istotą ewaluacji splotowej jest interpretacja na kilku poziomach rozwarstwienia zmiennych po to, ażeby trafnie orzekać o tym, co było katalizatorem, a co hamulcem przemian. Ważne przy tym jest rozsądzanie, czy zaobserwowana przemiana cech jest korzystna/niekorzystna, czy może raczej jest typowym zjawiskiem w procesie rozwojowym, kiedy to następuje poprawa jednego komponentu wartości kosztem innego (Ubermanowicz, 2005).
Proces ewaluacji
Etapy procesu ewaluacji
- Określenie tematu ewaluacji – co będzie podlegało ewaluacji?
- Postawienie pytań kluczowych – pytań, na które szukamy odpowiedzi
- Sformułowanie kryteriów wartościowania i obowiązujących w organizacji standardów
- Ustalenie jakie zagadnienia należy przeanalizować w celu udzielenia odpowiedzi na pytania ewaluacyjne
- Zidentyfikowanie źródeł potrzebnych informacji – np. dobór próby przy badaniu ankietowym, gdzie znaleźć konieczne dokumenty itp.
- Wybranie metod pracy – badanie ankietowe, wywiady, obserwacja, analiza dokumentów…
- Opracowanie narzędzi – formularze ankiet, wytyczne do wywiadów…
- Przygotowanie harmonogramu ewaluacji oraz narzędzia monitoringu (sprawdzenie czy otrzymujemy potrzebne informacje)
Ewaluacja to systematyczne zbieranie informacji – już na etapie planowania powinniśmy określić jak będzie wyglądać ewaluacja naszych działań:
- cele ewaluacji
- sposoby zbierania informacji
- terminy cząstkowe
- odbiorcy ewaluacji.
Dzięki temu, że ewaluacja jest systematycznym zbieraniem informacji – pozwala na ulepszanie podejmowanych działań jeszcze w trakcie ich realizacji. Jeśli na przykład podczas trwania jakiegoś programu okazuje się, że do osiągnięcia zamierzonych celów zostały użyte niewłaściwe środki, innymi słowy – są to działania nieadekwatne, które nie prowadzą do osiągnięcia celu – można, a nawet należy, podjąć decyzję o zmianie podejmowanych działań. Ewaluacja wiąże się wobec tego z oszczędnością – pieniędzy, czasu i przede wszystkim zasobów ludzkich.
Na osobie, która podejmuje się ewaluacji – ciąży moralny obowiązek zachowania obiektywizmu i etycznego podejścia do procesu ewaluacji. Bez tego cały proces przestaje być ewaluacją, a może przerodzić się w próbę manipulacji lub osiągania prywatnych celów.
Ewaluacja to umiejętność zbierania i analizowania takich informacji, by odpowiedzieć na pytanie – czy zostały osiągnięte zamierzone cele. Przypuśćmy, że celem naszych działań ma być propagowanie zdrowego trybu życia. Wobec tego informacją przydatną podczas ewaluacji może być liczba zorganizowanych szkoleń pierwszej pomocy, wydanych poradników medycznych czy wyniki konkurs dotyczącego pomocy przedmedycznej.
Nie każda informacja będzie przydatna dla potrzeb ewaluacji (szum informacyjny), dlatego tak ważne jest pytanie o cele. Nie ma informacji dobrych czy złych – są tylko przydatne i nie dla danego procesu ewaluacji. Aby samo zbieranie informacji/danych było przeprowadzone prawidłowo – już na etapie planowania musimy zadecydować – czego i w którym momencie chcemy się dowiedzieć. Należy także ustalić mierniki osiągnięcia celów.
Dane możemy generalnie podzielić na 2 grupy: dane jakościowe i ilościowe. I tak liczba uzyskanych punktów podczas testu sprawdzającego, średnia wieku uczestników kursu czy liczba wydanych poradników to dane ilościowe. Zaś kwalifikacje pracowników czy stosunki międzyludzkie panujące w danej grupie to typowe dane jakościowe. Najczęściej potrzebujemy obu tych informacji, by dokonać rzetelnej ewaluacji.