Mapy mentalne to tzw. projekcyjna metoda zbierania danych, zaczerpnięta z psychologii i od wielu lat chętnie wykorzystywana w badaniach miejskich. Metodę map mentalnych w badaniach miast (Boston, New Jersey i Los Angeles) wykorzystał w latach 50. XX wieku Kevin Lynch. Następny wzrost zainteresowania tą metodą przypadł na lata 70. XX wieku. Wtedy to Stanley Milgram i Denise Jodelet prowadzili badania na temat psychologicznych map Paryża; Brian Goodey, za pomocą map mentalnych badał percepcję centrum Birmingham; David Ley wykorzystał tę metodę do mapowania obszarów Filadelfii budzących w jej mieszkańcach niepokój, a Peter Gould i Rodney White napisali książkę pod wiele mówiącym tytułem „Mental Maps”, w której m.in. przedstawili wyobrażenia badanych na temat Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Kanady oraz wykazali wpływ tych wyobrażeń na podejmowane decyzje migracyjne. W latach 80. XX wieku w Polsce z metody tej korzystała m.in. Hanna Libura w badaniach dotyczących Sanoka.
Mapy mentalne pozwalają uchwycić przestrzenną organizację opisywanych zjawisk lub miejsc, a także hierarchię poszczególnych składających się na nią elementów. Są one wizualizacjami wyobrażeń konkretnych osób na określony przez badacza temat.
Mapy mentalne wykorzystywane są w wielu dziedzinach nauki, np.: w psychologii, socjologii, antropologii, językoznawstwie, geografii społecznej, logistyce, informatyce, itd. Jest to przyczyną mnogości terminów określających tę metodę oraz nieostrych granic pomiędzy nimi. Używa się m.in. nazw: mapy pojęciowe, mapy myśli, mapy wyobrażeniowe, mapy poznawcze, mapy kognitywne, mapy percepcyjne, ale też konfiguracje kognitywne, obrazy kognitywne, przedstawienia kognitywne, reprezentacje kognitywne, mapy abstrakcyjne, obrazy mentalne, schematy topologiczne, przedstawienia środowiskowe, przestrzenie kognitywne czy grafy słowne. Nawet jeśli dwa konkretne terminy wydają się być synonimami, często okazuje się, że należą one do dwóch odmiennych i nieporównywalnych porządków. Przykładem mogą być takie nazwy jak: mapy myśli i mapy wyobrażeniowe. Pierwsza sugeruje, że mapa jest sposobem przedstawienia myśli, ich zwerbalizowania i/lub zobrazowania; druga zwraca uwagę na wyobrażeniowy charakter mapy. Zakresy pojęciowe nie wykluczają się, ale i nie są synonimami. Podobnie w wypadku nazw: mapy poznawcze i mapy percepcyjne. Pierwsza akcentuje poznawczy charakter ludzkich działań i tworzenie wiedzy; druga - zdolności percepcyjne (doświadczanie zmysłowe), które są elementem zdolności poznawczych (zawierają się w nich). Dlatego też, moim zdaniem, terminów tych nie można stosować zamiennie. Najbardziej uniwersalny i pojemny wydaje się termin mapa mentalna, bowiem wszystkie typy map mają swoje źródło w umyśle, a zatem są właśnie rodzajem map mentalnych.